Azovsko more je more koje definitivno treba da posetite! Zbog čega? Zbog toga što je to najpliće more na celom svetu. Njegova dubina se kreće od 14 m (najdublja tačka), pa sve do 0.9 m. Ujedno, konstantno se deo vode izliva u Crno more.
Na nekim mestima stoji podatak da je more na najdubljoj tački duboko 15.3 m, a tamo gde ima dosta mulja, dubina može da bude i 1m. U principu, prosečna dubina od 13 m se navodi u skoro svim knjigama.
Pored toga što je ovo najpliće more na svetu, ujedno je i najmanje more koje zapljuskuje obale Rusije. Njegova maksimalna dužina je 360 km, a maksimalna širina svega 180 km. Površina koju ovo more zahvata iznosi 39.000 km2.
Zapremina Azovskog mora iznosi 290 kubnih metara.
Geografski, more se nalazi u Istočnoj Evropi, tačnije na severu je oivičeno Ukrajinom, na istoku i zapadu Rusijom, a na jugu je povezano sa Crnim morem moreuzom koji nosi naziv Kerčki moreuz. Ovaj moreuz je širok oko 4 km.
U nekim udžbenicima ga smatraju severnim produžetkom Crnog mora.
Reke koje se ulivaju u ovo more su Kubanj i Don. Zbog prisustva ove dve velike reke, more ima nizak salinitet.
Kako je voda ovog mora veoma malo slana, ujedno i plitka, ono se relativno lako zamrzava. Kažu da se more tokom 19. i 18. veka skoro uvek skroz zamrzavalo u zimskom periodu i da je ovakva pojava trajala sve do 70-ih godina 20. veka, ali zbog današnje promene klime i spoljašnjih uslova, more se s vremena na vreme zamrzne i to u delovima, u zimskim mesecima.
Na sastav i strukturu ovog mora u velikoj meri utiču prilivi iz raznih reka. Ove reke sa sobom nose mulj, pesak, školjke, itd. To dovodi do toga da se stvaraju brojne uvale, limani, kao i uzane prevlake. Zbog ovih nanosa, dno mora je skoro ravno i glatko, a dubina se tek postepeno povećava prema središtu mora.
Zbog reka koje se ulivaju, more ima i vrlo visok sadržaj biomase, naročito zelenih algi. Upravo je to razlog zbog čega je more zeleno.
Koncentracija planktona je takođe ogromna, pa se time objašnjava velika produktivnost morske ribe.
Prevlake i obale leže nisko, te imaju bujnu vegetaciju i dosta ptičijih kolonija.
Postoje li zapisi o ovom moru u istoriji?
Neki naučnici su postavili teoriju da je u ovom moru postojalo nekada neolitsko naselje. Ono je sada prekriveno morem, a za to je krivac velika poplava koja se dogodila u davnim vremenima. Poplava je išla od Bosfora.
Naime, Valter Pitman i Viljem Rajan sa Kolumbijskog univerziteta, krajem 20. veka, počeli su da tvrde da su nekada Kaspijsko i Crno more bili slatkovodna velika jezera. Međutim, oko 5600. godine pre nove ere, Mediteran se prelio preko Bosfora, odnosno preko njegovog kamenitog spruda. Tada je došlo do nastanka veze između Mediteranskog mora i Crnog mora.
Posle postavljanja ove teorije, mnogi naučnici su raspravljali o ovim činjenicama i branili ih ili opovrgavali. Debate još uvek traju.
Meotske močvare koje su se nalazile oko ušća reke Don, koja se nekada zvala Tanis, poznate su još iz antičkog doba. Ove močvare su bile važne tačke u migraciji nomadskih naroda iz evroazijskih stepa. Meoti su preživljavali zahvaljujući pecanju i poljoprivredi, ali su bili i vrlo cenjeni ratnici sposobni da se brane protiv osvajača i okupatora. Antički geografi su imali nejasnu predstavu o veličini mora, čija je slatka, sveža voda uzrokovala da ga oni obeleže kao jezero ili močvaru. Na primer, poznati istoričar i geograf iz 5. veka pre nove ere, Herodot, smatrao je da je ovo more isto toliko veliko kao i Crno more. U jednom trenutku se smatralo da je ovo more direktno povezano sa Arktičkim okeanom.
Azovsko more je veoma često bilo područje na kome su se odigravali vojni konflikti između Rusije i Turaka. Rusi su stalno želeli da se prošire ka jugu, a to je bila turska regija. U vreme rusko-turskih ratova, između 1686. i 1700. godine, bilo je čak dva pohoda Petra I na turska utvrđenja na Azovu.
Drugi veliki vojni pohod na Azovsko more bio je u vreme Krimskog rata (1853-56).
Kako je more dobilo svoje ime?
Postoji nekoliko teorija o tome kako je ovo more dobilo svoje ime. Jedno od popularnijih uverenja jeste da ono potiče od imena kneza koji se zvao Asuf ili Azum. On je bio knez kumanskog naroda koji je živeo severno od Crnog mora. Knez Azum je nastradao kada je branio svoj grad koji se nalazio u ovim krajevima u jednoj bici koja se odigrala 1067. godine.
Dosta naučnika smatra da ime Azovskog mora potiče od turskog naziva za naselje u ovoj oblasti koje nosi naziv Azak ili Azov, što u prevodu sa turskog znači “niska zemlja” ili “nizija”, što aludira na položaj ovog kraja.
Interesantna je teorija da ime dolazi od prvog slova staroslovenskog pisma koje se čita “az”. Pored glasovne vrednosti, prvo slovo je imalo i značenje broja jedan ili “prvoga” u nizu. Nastavak “ov” iza “az” u ruskom jeziku označava pripadnost nekome ili nečemu. Ako bismo posmatrali ovu staru slovensku naseobinu u geografskom smislu, onda je ovo more bilo prvo more na koji su oni nailazili u svojim pohodima, a posle njega su sledila i druga mora (Crno, Mramorno, Egejsko, itd.).
Geostrateški položaj jezera
U današnje vreme, Azovsko more se smatra unutrašnjim morem Ukrajine i Rusije. Njegova pripadnost je uređena sporazumnim dogovorom iz 2003. godine koji su obe zemlje potpisale. Kao što smo već rekli, more je široko 180 km i dugo 360 km, te ima površinu od 39.000 km2. Time zaslužuje naziv najmanjeg mora na teriotoriji bivšeg Sovjetskog Saveza.
Azovsko more je unutrašnje more koje je povezano sa Atlantskim okeanom preko Crnog mora, Mramornog mora, Egejskog mora i Mediteranskog mora. Sa Crnim morem je povezano Kerčkim moreuzom. Izuzetno uzan moreuz doprinosi limitiranoj razmeni vode sa Crnim morem.
U more se uliva preko 20 reka i to uglavnom sa severa, ali se Kubanj i Don smatraju rekama koje nose više od 90 % vode, s tim što je doprinos reke Don dva puta veći od ove druge reke. Delta reke Kubanj se nalazi jugoistočno, na istočnoj strani Kerčkog moreuza. Ona je duga preko 100 km i prekriva ovu regiju brojnim kanalima.
Reka Don se uliva sa severa u veliki zaliv Taganrog. Dubina na ovoj tački varira između 2 i 9 m.
Klima na Azovskom moru
Pošto je more relativno malo i skoro skroz okruženo kopnom, klima je kontinentalna sa toplim i suvim letima i hladnim zimama. U zimu i jesen na vremenske prilike utiče sibirski anticiklon koji donosi hladan i suv vazduh iz Sibira sa vetrovima koji duvaju brzinom od 4 do 7 m/s, a ponekad i do 15 m/s. Dešava se da ovi vetrovi snize temperaturu i do -30º C.
Srednje letnje temperature iznose oko 23-25º C. Maksimalna temperatura može da iznosi oko 40º C.
Temperatura vode u proseku iznosi oko 0-1º C tokom zimskih meseci, a leti dostigne i do 25º C.
Fauna Azovskog mora
Ako se Azovsko more prati unazad u prošlost, može se primetiti da je ono bogato morskim životom jer je utvrđeno postojanje preko 80 ribljih vrsta i 300 vrsta beskičmenjaka. Zahvaljujući tome, na ovom području je vrlo razvijen ribolov. Po nekim statističkim podacima, godišnji ulov u poslednjih nekoliko godina iznosi oko 300.000 tona. Od ovih 300.000 tona, više od polovine su vrlo cenjene vrste riba, poput jesetre (morune), grgeča, deverike, itd.
Smatra se da je ovako veliki broj ribljih vrsta posledica visoke biološke produktivnosti mora koja je pojačana dobrim snabdevanjem nutritijentima iz brojnih reka koje se ulivaju u Azovsko more.
