Na 17om kilometru od Zrenjanina put Beograda, u međurečju Begeja i Tise, nalazi se specijalni rezervat prirode „Carska bara“. Smeštena na aluvijalnoj ravni Begeja i Tise, na području između tri grada: Beograda (55km), Novog Sada (60km) i Zrenjanina.
Zauzima područje koje obuhvata predeo od sela Perlez, na severu, te južno do naselja Ečka, Stajićevo i Lukino selo, pripadajući tako opštinama Stajićevo, Belo Blato i Perlez.
Pored ovog rezervata prolazi magistralni put Zrenjanin – Beograd, njegovim zapadnim i južnom delom, reka Tisa ograničava ga sa jugozapada, a u sklopu njega se nalaze i kanal Begej, kao i tok Starog Begeja. Carska bara ovuhvata površinu od 4726ha i smeštena je na nadmorskoj visini od 73m do 78m. Ovo prirodno dobro nastalo je još u holocenu i u stvari predstavlja mrtvaju reke Begej. U obliku latiničnog slova „S“, uvija se pravcem jugozapad – severoistok.
U sklopu prirodnog rezervata Carska bara se nalaze dve prostorne celine: Mužljanski rit, zauzimajući površinu od 2062ha i „Carska bara“ (Botoški, Farkaždinski i Mali rit) sa površinom od 2664ha.
Zaštita
Pored dve glavne celine, pod specijalni prirodni rezervat „Carska bara“ se može podeliti i na četiri dela: Perleske i bare Tiganjice, korita Starog Begeja i najvećeg dela, Carske bare. Ceo rezervat pripada trostepenom režimu zaštite:
- Režim prvog stepena zaštite (ovo je najstrožiji režim i označen je crvenom bojom) pod koji spada oko 42% celog ovog područja, tačnije 704ha površine. Ovom režimu, kao najznačajniji delovi, pripadaju Carska bara, Tiganjica, Perleska bara i deo Botoškog rita
- Režim drugog stepena (žuta boja) obuhvata površinu od 372ha, tj nekih 22,2% rezervata.
- Režim trećeg stepena (zelena boja) pod kojim se nalazi površina od 600ha, odnosno 35,8% područja.
Ovo prirodno blago se nalazi i pod međunarodnom zaštitom. Naime, prirodni rezervat „Carska bara“ spada pod IV kategoriju zaštite Međunarodne unije za zaštitu prirode (IUCN). Pored ove zaštite, celokupan rezervat pripada IBA području, to jest značajnom području za ptice Evrope, a takođe, zbog bogatog vegetacijskog i florističkog sveta, koje je od velikog kako nacionalnog tako i međunarodnog značaja, od 2005. godine se svrstava i u IPA područje, odnosno područje od botaničkog značaja Centralne i Istočne Evrope. Carska bara spada u Ramsarsko područje, tačnije pripada spisku močvara od međunarodnog značaja.
Treba još navesti da je područje u sklopu ASCI mera zaštite, kao područje od posebne važnosti za očuvanje prirode. Za očuvanje prirodnih lepota i vrednosti ovog rezervata, zaduženo je Ribarsko gazdinstvo „Ečka“.
Flora i fauna
Područje Carske bare predstavlja sistem vodenih ekosistema, stepa i vrbaka. Njega karakteriše tlo na kome su gusto izatkane reke, kanali, jezera i bare, te boje ovog rezervata variraju od plave jezerske, smeđe i zelene od šuma i svetlo žute i bele kojepotiču od slatina. Kako poseduje veoma raznovrsne stanišne uslove, Carska bara predstavlja prirodno stanište preko 500 vrsta flore.
Ovaj biljni svet plani svojom lepotom i obuhvata brojne autohtone vrste, među kojima se, pored onih karakterističnih za sve barske komplekse, nalaze i pojedine retke vrste. Među najznačajnijim vodenim vrstama su: vodena paprat, beli lokvanj, vodeni griz i žuti lokvanj, u livadske se ubrajaju hajdučka trava, livadska žalfija, vranjemil, slez, pelen i mnoge druge, dok močvarnoj vegetaciji pripadaju: vodoljub, ježenica, zajednice tršćaka, barska perunika, pačja trava, iđirot itd. U Crvenoj knjizi flore Srbije nalazi se nekoliko vrsta i to: kamforika, lokvanjčić, slatinski ljutić, kantarion i mešinka.
Među najugroženijim vrstama koje se nalaze u ovom rezervatu je slatinska palamida i zbog toga se ova biljka nalazi na Crvenoj listi Evrope kao jedna od izuzetno ugroženih vrsta. Veliku površinu rezervata pokrivaju šume, čija brojna stabla, koja se nalaze u blizini kolonija kormorana i čaplji, imaju osušene vrhove. Zbog toga su ova stabla vrlo pogodna za stanovnike ove bare, služeći im kao osmatračnica i uzletište prilikom lova ribe u bari ili jezerima.
Pored obilja biljnog sveta, ovo područje se može pohvaliti i izuzetnim bogatstvom faune. Iako nedovoljno istražen, svet insekata, odnosno entomofauna, zauima svoje mesto u ovom rezervatu. Treba izdvojiti red vilinskih konjica, među kojima se nalaze 23 vrste, red tvrdokrilaca gde spada mali jelenak, veliki veslar i familija trčuljaka, red opnokrilaca, a značajan je i red riličara u koje se ubrajaju vrste iz familije vodenih stenica. Treba pomenuti i različite vrste leptira iz familije plavci, belci i šarenci.
Ihtiofauna je veoma raznolika i nju sačinjavaju 24 vrste riba iz sedam familija, a sam rezervat prirode „Carska bara“ predstavlja vrlo bitan reprodukcioni i hranidbeni prostor za ove vrste riba. Ovde se nalazi stanište govčice, koja predstavlja prirodnu retkost u Vojvodini i indikator je kvaliteta vode. Takođe, ovde se nalaze i smuđ, beli i sivi tolstolobik, grgeč, čikov, šaran, sunčanica, srebrni karaš, štuka,deverika, amur, linjak, som, somić itd. Na Crvenoj listi kičmenjaka Srbije se nalazi 6 vrsta riba koje su potencijalno ugrožene i ranjive. Sto se tiče proizvodnje konzumne ribe: šarana, soma, amura, tolstolobika i smuđa, u nadležnosti je Ribarskog gazdinstva „Ečka“.
Pod faunom sisara ubraja se oko 50 vrsta među kojima neke spadaju u ugrožene vrste Evrope (divlja mačka, vidra, tekunica). Naročito je ugrožena tekunica, zbog smanjenja pašnjaka koji su neophodni da bi ova vrsta opstala. U rezervatu su takođe pristutni bizamski pacov, riđa voluharica, lasica, tvor, divlja svinja, zec, srna itd.
U odnosu na površinu rezervata, batrahofauna i herpetofauna su prilično raznovrsne. U okviru ovog područja nalazi se 7 vrsta gmizavaca i 10 vrsta vodozemaca, a u Srbiji ih ima ukupno 22, odnosno 23 vrste. Među njima treba istaći kao najznačajnije: barska kornjača, livadski gušter, smuk, ribarica, belouška, zelena i smeđa krastača, vatrena žabica, gatalinka itd.
Kao i ihtiofauni, posebna pažnja prethodnih godina se poklanjala i ornitofauni. Za oko 250 vrsta ptica, ovaj rezervat predstavlja prirodno stanište. Od toga su 17 vrsta sa međunarodnim značajem, a to su: vodeni bik, mali gnjurac, gak, žuta čaplja, crvena čaplja, velika bela čaplja, čapljica, patka njorka, kašičar, pčelarica, obična crvenperka, obični galeb, sivi svračak itd.
Carska bara se ističe po tome što je značajno gnezdilište plovke čegrtuše, grogotvca, divlje guske, riđoglave patke, čaplje i vranca, na nacionalnom nivou. Sve češće se na ovom području može naći i orao belorepan. Kao simbol rezervata koristi se silueta čaplje, upravo zbog brojnosti populacije ove vrste ptice. Ovde je prisutno svih 8 vrsta čaplje čije je prirodno stanište Evropa.
Istorija i zanimljivosti
Nedaleko od Carske bare pronađeni su dokazi na osnovu kojih se može zaključiti da je istorija ovog područja bila burna, još pre 6000 godina. Mnoge legende i priče postoje u vezi nastanka Carske bare, a jedna od najpoznatijih ličnosti u vezi tih legendi je Atila – Bič božiji. Ovu teritoriju su nastanjivali mnogi narodi: Rumuni, Turci, Bugari, Mađari, Srbi i Rimljani.
U samoj okolini rezervata postoje crkve različitih veroispovesti – Katolička, Protestantska kao i Pravoslavna iz 1711. godine, a nalazi se u Ečki. Ova crkva je posebna zato što je njen drveni toranj još uvek očuvan. Brojne multinacionalne zajednice koje žive u okolini rezervata čine da ovaj prostor karakterišu raznolika kulturna dobra. Postoje i arheološka nalazišta.
Nastanak imena vezuje se za događaj iz 1781. godine, kada je na licitaciji u Beču trgovac Lazar Lukač kupio čitavo ovo područje i izgradio je Kaštel u selu Ečka koje se nalazi u neposrednoj blizini. Zdanje je služilo, između ostalog, za balove kojima su prisustvovali kako plemići Austrougarskog carstva, tako i njihova carska porodica.
Stoga se može reći da Carska bara nosi ovo ime zbog austrougarskih careva, koji su ovaj prostor posećivali zbog lova na barsku i drugu divljač.
Turistička ponuda i rekreacija
Specijalni rezervat prirode „Carska bara“ u svojoj ponudi ima mogućnost celodnevne posete. Najinteresantnije turističke ponude su vožnja biciklom na nasipu, višečasovni izlet brodom, a ljubiteljima aktivnog odmora posebno je interesantna šetnja po živopisnom krajoliku stazama koje su predviđene za ovaj vid rekreacije. Postoji mogućnost letenja lakim avionom i motornim zmajem, koji se organizuju ukoliko posetioci to posebno zahtevaju. Stručne i edukativne ture za đake i studente su takođe u ponudi, sa temama koje se bave ekologijom u barskim i močvarnim sistemima.
Za razgledanje živopisnog životinjskog sveta postoje posebni programi zbog kojih se ovde nalaze foto čeke – osmatračnice i vidikovci. Objekti koje turisti mogu da koriste prilikom posete ovom rezervatu su: vidikovac na Carskoj bari, Prirodnjačka kuća, turistički brod, staza zdravlja, učionica u prirodi i igralište na izletištu. Među interesantnije ponude se ubraja Celodnevni program posmatranja ptica. Ove atrakcije se izvode u manjim grupama uz pratnju stručnog vodiča upravo sa ovih osmatračnica – foto čeka. Postoji mogućnost iznajmljivanja kanua, a takođe i motornih čamaca sa vodičem.
Obilazak brodom ili stazom zdravlja traje 2h, ali postoji i mogućnost celodnevnog boravka. Obilazak rezervata počinje od izletišta, a završava se na osmatračnici na Carskoj bari i ukupna dužina ove rute je 4km. Za posetu Prirodnjačkoj kući potrebno je oko 30 minuta.
Na udaljenosti od oko 3km od Carske bare, nalazi se etno selo Tiganjica. Smešteno u Banatu, u selu Stajićevu, ovo etno selo je napravljeno u starom banatskom stilu, gde su prikazane verne replike banatskih kuća. U svojoj ponudi ima mini zoo vrt u kom se nalaze srne, rasni konji, poniji, petlovi, paunovi i patke, a takođe u ovom kompleksu se nalaze i staze za jahanje.
Najmlađim posetiocima na raspolaganju je i dečje igralište. Teren za bičvolej je napravljen za potrebe rekreacije. U selu se nalazi i Ljubišin muzej, kao znak sećanja na tvorca etno sela i u njemu se nalazi preko 400 starih predmeta (stara kola, peći, parnica…). Posebno treba istaći banatsku etno kuću, u kojoj su grede stare preko 500 godina, kao i čuvena paorska peć. Ova kuća je rađena od prirodnih materijala: blata, peska, ćerpiča i slame.
