Srbija

Felix Romuliana – informacije i zanimljivosti

Felix Romuliana, iliti Gamzigrad, je arheološko nalazište u blizini grada Zaječara.

Feliks Romuliana je zapravo napuštena antička rimska carska palata, koja je nekada davno, za vreme svog ktitora Gaja Valerija Maksimilijana Galerija, koji je vladao ovim predelom u periodu od 293. do 311. godine, pa sve do kraja 6. veka, predstavljala moćan grad, koji se prostirao na 6,5 ha i bio okružen sa 20 utvrđenih kula.

Danas se na ovom mestu nalaze samo temelji i nekoliko kula i zid, koji predstavljaju značajno arheološko nalazište i fascinantno mesto za sve ljubitelje istorije.

Gaj Valerije Maksimilijan Galerije

Gaj Valerije Maksimilijan Galerije, ili skraćeno Galerije, je rođen oko 250. godine u okolini Sedike. Od samog rođenja, Galerije je bio vezan za svoju majku, u čiju čast je kasnije i podigao tvrđavu, kojoj je po svojoj majci i dao ime – Felix Romuliana.

Otac mu je bio čuvar goveda, a on je i sam dugo nosio nadimak Armentarije, što u prevodu sa latinskog jezika znači ”govedar”.

Galerije  se još kao mlad pridružio vojsci rimskog cara Aurelijana, a kasnije je služio i kao vojnik u vojsci Proba.

U oba slučaja se pokazao kao izuzetno sposoban vojnik, štp je kasnije primetio i sledeći rimski car Dioklecijan, koji ga je, nakon što je uspostavio sistem tetrarhije, odnosno sistem vladavine 4 osobe, 1. marta 293. godine proglasio za svog suvladara, cezara, koji je vladao na Istoku.

Dioklecijan je Galerija takođe odabrao za svog zeta, zbog čega je Galerije i ostavio svoju prvu ženu, kako bi se oženio Dioklecijanovom ćerkom Valerijom.

Gaj Valerije Maksimilijan Galerije je bio snažan i naočit muškarac, koji je bio veliki gurman i izuzetan vojnik.

Celi život je posvetio branjenju svoje otadžbine i imena, a naročito je bio vezan za svoju majku Romulu, koja je bila zaljubljenik u pagansku veru i običaje, naročito nakon što je, još pre Galerijevog rođenja, progonjena pod naletom Karpa, kao pripadnica varvarskih plemena, a mrzela je Hrišćane.

Tu svoju mržnju je prenela kasnije i na svog sina, koji ih je gonio sve do kratkog perioda pre svoje smrti.

Pored svoje majke, Galerije je bio izuzetno vezan i za Dioklecijana, koji ga je gledao kao svog sina, a ovaj se svim silama trudio da mu pokaže da je dostojan naslednik prestola,

Nakon što se 305. godine Dioklecijan povukao sa vlasti, njegovo mesto je zauzeo Galerije, koji je za svog cezara odabrao Maksimina Daju, a na Zapadu je, kao njegov suvladar, zavladao Konstancije Hlor.

Iako je trebalo da vladaju narednih 20 godina, Konstancije Hlor se ubrzo razboleo, zbog čega je Galerije video priliku da zavlada čitavim Rimskim carstvom. Ipak, u toj nameri ga je sprečio sin Konstantina Hlora, Konstantin Veliki.

Inače, tokom celokupne svoje vladavine, pa i ranije, za vreme vladavine Dioklecijana, Galerije je, zbog toga što je njegova majka prezirala hrišćane, počeo i sam da ih progoni, a on je i bio tvorac poslednjih edikta o progonu hrišćana.

Ipak, malo pred smrt, 30. aprila 311. godine je Galerije izdao i jedan edikt o toleranciji prema hriščanima, tako da je time i hrišćanstvo postalo pravosnažna i dozvoljena vera, sve dok nije ugrožavalo uspostavljeni poredak.

Gaj Valerije Maksimilijan Galerije je ubrzo oboleo, najverovatnije od kancera, i umro 5. maja 311. godine u Serdici.

Nakon njegove smrti je Galerije, kao i njegova majka Romula, spaljen na brdu Magura, koje se nalazi na otprilike 1 km iznad Felix Romuliane.

Arheološka istraživanja Felix Romuliane

Na teritoriji Felix Romuliane su do današnjeg dana vršena mnoga arheološka istraživanja i veoma brzo se došlo do zaključka da ova tvrđava nije bilo samo visoko utvrđenje koje je trebalo da brani Galerija i njegove sledbenike od potencijalne najezde neprijatelja.

Naprotiv, ovo je zapravo bilo pravo gradsko utvrđenje, unutar kog je izgrađeno urbano naselje sa svim javnim i privatnim objektima karakterističnih za velika naselja tog doba.

U sklopu utvrđenja se nalazila velelepna palata, nekoliko monumentalnih hramova, nekoliko vojnih objekata, terme, horeum i okrugle kule, kao i brojne stambene jedinice.

Ceo ovaj sklop je dokazao arheolozima i istoričarima da su Rimljani sa ovih prostora u Felix Romuliani uživali u čistom hedonizmu. Zbog Galerijeve opčinjenosti Dioklecijanom, Felix Romuliana u mnogim aspektima podseća na Dioklecijanovu palatu u Splitu.

Kompleks Felix Romuliane je bio opasan dvostrukim bedemom, koji je oformljen od ostataka prethodne tvrđave, koja je iznikla do određenog dela nakon što je Galerije uspeo da sa svojom vojskom pobedi persijskog kralja Narseja, 297. godine.

Podovi palate su bili ukrašeni prelepim mozaicima, koji su prikazivali Dionisa na gozbi, lavirint i venatore, a zidovi su ukrašeni freskama i oplatama, odrađenih od veoma skupocenog kamena, dok su brojne niše unutar palate bile ukrašene skulpturama izgrađenih od retkog i izuzetno teško obradivog kamena, među kojima je najimpozantniji crnveni porfir.

Gledajući celokupnu sliku, Galerije je najveću pažnju pri uređenju Felix Romuliane, posvetio bogu Dionisu, koji je navodno iznova vaskrsavao.

Na brdu Magura, koje se nalazi na 1 km iznad Felix Romuliane, su tokom iskopavanja 1990. godine pronađene ranije zidane grobnice, koje su bile bogato ukrašene arhitektonskom plastikom koja je tada korišćena za ukrašavanje velelepnih građevina, kao i dve humke sa lomačama, na kojima je verovatno i izvršeno spaljivanje Galerija i njegove majke Romule.

Spomenici Galerija i njegove majke Romule imaju oblik tumula, odnosno grobnica gružnog oblika, unutar čijih zidova je vršeno i spaljivanje voštanih lutaka.

Tokom 5. veka su ovim prostorom počeli da haraju i Huni, a potom ju je Justinijan obnovio kao pograničnu tvrđave. Ipak, krajem 6. veka su Avari osvojili gradove u priobalnoj Dakiji, te došli i do Felix Romuliane, koja je pala u zaborav sve dok na teritoriju Srbije nisu došli Vizantijci.

Ipak, u drugoj polovini 11. veka je Felix Romuliana u potpunosti napuštena i nikada više nije obnovljena.

Kulturno – istorijski spomenik

Ubrzo nakon smrti Gaja Valerija Maksimilijana Galerija, Felix Romuliana je opustošena, raspuštena i razrušena.

Tek je 1845. godine saksonski baron Herder, u svom putopisu ,,Rudarski put po Srbiji” prvi put pomenuo teritoriju Felix Romuliane, a godinu dana kasnije je i pionir srpske arheologije, čuveni doktor Janko Šafarik, ukazao na Felix Romulianu kao na nalazište koje mora biti iskopano pod rukovodstvom nekog eksperta.

Tada je on lično izvršio prvo arheološko rekognostikovanje, čije je troškove pokrila sama država Srbija.

Kasnije je čak i jedan austrijski arheolog i putopisac posetio Fenix Romulianu i ostavio crteže okoline i zidova novijim generacijama naučnika na proučavanje, a onda je, naprasno, ova građevina opet pala u zaborav, cela obrasla u korov prirode, ali i čovečijeg pamćenja.

Nakon Drugog svetskog rata su naučnici opet došli do spoznaje o ovom mestu, shvatajući da uopšte nikada nije ni otkriveno pravo poreklo građevine. Iako je misterija Felix Romuliane, kasnije poznate i kao Gamzigrad, ostala nerazrešena, smatralo se da je ona delo neke istaknute ličnosti iz 3. veka nove ere, pa čak možda i carska rezidencija.

Ovaj put je rukovodstvo nad istraživanjem preuzeo arheolog doktor Dragoslav Srejović. Za početak je utvrđeno da postoji veliki broj sličnosti između arhitekture Felix Romuliane i arhitekture korišćenje za izgradnju zdanja u Splitu, Solunu, Maloj Aziji i Siciliji.

Za to vreme je pronađen još izvestan broj ukrasne plastike, mozaika, kipovi Arijadne i Jupitera i još nekoliko zaštitnih kula. Ipak, zbog nedostatka pisanih dokaza, nikako nije moglo da se dođe do imena ktitora, kao ni do naziva samog utvrđenja.

Za pravom istinom o Felix Romuliani se tragalo čak 150 godina.

Tek 23. juna 1984. godine su arheolozi došli do prvih konkretnih saznanja o ovom mističnom utvrđenju, a to saznanje je dovodilo do odgovora na jedno od 2 osnovna pitanja – kako je glasio naziv ovog utvrđenja.

Na jednom fragmentu arhivolte je bilo isklesano ime građevine – Felix Romuliana, što bi u prevodu značilo Srećna Romulijana.

Ono što je ostalo pod velom misterije jeste obližnja građevina, u kojoj se nalazila arhivolta, zdanje od ostalog dela Felix Romuliane, koje je bilo odvojeno zidovima, na kojima su bile naslikane različite freske, a u čijoj je centralnoj dvorani bio pod od mermera i nekoliko prostorija koje su bile ukrašene mozaicima.

Prema nekim pretpostavkama, ove prostorije su predstavljale prostorije za ritualne gozbe, koje je Romula, Galerijeva majka, priređivala za svoje verske istomišljenike.

Severno od bedema i unutar samog naselja su pronađeni i tragovi ljudskog života. To su bile sekire, koje datiraju iz mlađeg kamenog doba i početka neolita, te  i ostaci grnčarije iz kasne bronzane epohe i nakit iz kamenog doba.

Na osnovu pronađenih tragova su naučnici došli do zaključaka da je pre dolaska Rimljana na ovoj teritoriji verovatno živelo nekoliko tribalskih zajednica, kao i grupe Meza i Skordiska.

Takođe se pretpostavlja i da je unutar zidova i grupa Tribala pokušala da osnuje svoje naselje, ali ono nije bilo dugog veka.

Zbog arhitektonskih postignuća i same istorije Felix Romuliane, ova tvrđava je 29. juna 2007. godine našla svoje mesto na UNESCO – voj listi Svetske baštine.