Mataruška banja se nalazi u Raškom okrugu, na 8 km udaljenosti od Kraljeva, uz samu Ibarsku magistralu, na nadmorskoj visini od 246 metara. Zajedno sa Bukovičkom banjom, Niškom banjom i Banjom Koviljačom, Mataruška banja spada u II grupu najrazvijenijih banja na našim prostorima.
Mataruška banja je smeštena u Kraljevačkoj kotlini, a okružena je sa zapadne i jugozapadne strane planinama Troglava, koji dostiže najvišu visinu od 1177 m, i Čemerna, sa najvišom tačkom na nadmorskoj visini od 1579 m, a sa južne i istočne strane je Mataruška banja opkoljena ograncima planine Stolovi, čija se najviša tačka nalazi na nadmorskoj visini od 1375 metara.
Ova banja leži na desnoj obali reke Ibar, a pored nje, na površini od 15 ha, se nalazi jedan od najinteresantnijih prirodnih fenomena na prostoru Srbije – kamena šuma. Ovo je, naime, svojevrsna ”šuma” nastala taloženjem ostataka kalcifikovanog drveta iz perioda paleolita, a za neke od ovih naslaga je utvrđena starost od oko milion godina. Inače, u Evropi postoji još 5 ”kamenih šuma” i to u Ukrajini, Grčkoj, Češkoj, Belgiji i Velikoj Britaniji, a, kada bismo gledali i globalnu sliku, na celom svetu ih ima oko 30.
Zahvaljujući samom terenu, te bogatom šumom, Mataruška banja se odlikuje izuzetno čistim vazduhom. Ipak, sve ovo u kombinaciji sa obroncima planina koji je okružuju, Mataruška banja se odlikuje i izuzetno povoljnom klimom. Iako je, zbog geografskog položaja, klima u Mataruškoj banji niža nego u Kraljevu, činjenica je da ovde najčešće duva zapadni vetar, ali da je i on veoma slabe jačine. Pod dejstvom vegetacije je povećana i vlažnost vazduha, a godišnje broji 125 dana i to najviše tokom maja i novembra.
Istorija
Pre nastanka Mataruške banje, na ovoj teritoriji se nalazilo manje selo zvano Mataruga, kroz koje je proticala reka Ibar. Prava istorija Mataruške banje počinje 1898. godina kada, usled velike količine padavina, reka Ibar menja tok, usled čega menja novo korito, a na njenom starom mestu se pojavljuje topla voda, koja ima izuzetno jak miris sumpora, a na dnu se taloži izuzetno čudan mulj, koji takođe odiše mirisom sumpora. Kao da to samo po sebi nije bilo dovoljno intrigantno, meštani sela Mataruga su uubrzo primetili i da se njihove životinje drugačije ponašaju.
Sve životinje su bile nekako snažnije, aktivnije, zdravije, te se ova vest veoma brzo proširila i po celoj Srbiji. Milomir Vesnić, tadašnji službenik u kraljevskoj opštini, uočio je ovu pojavu, te od kraljevačkog lekara Dimitrija Antića zatražio da detaljnije ispita njen biohemijski sastav. Doktor Dimitrije Antić je uzorak vode poslao dalje na analizu doktoru Marku Leku, koji je ovu vodu ispitao i sastavio izveštaj u kom je jasno stajalo da su glavni sastojci ove vode sumpor – vodonik i natrijum – bikarbonat, zbog čega je ova voda veoma poželjna u lečenju različitih reumatskih oboljenja.
Kao što to obično i biva, odmah sledeće godine, odnosno 1899. godine, je započet projekat o proširivanju ovog udubljenja, koje je najpre jednostavno bilo ograđeno koljem i prućem i već bilo spremno za prijem prvih posetilaca, koji su se rado kupali u ovom improvizovanom bazenu 13. jula 1899. godine, nakon formiranja društva za razvoj Mataruške banje i izgradnje po 2 kupatila za muškarce i žene, kao i jedan hotel, Mataruška banja je bila spremna za početak svoje prve turističke sezone. Koliko je brz razvoj bio govori i činjenica da je 1907. godine akcionarsko društvo ,,Mataruška banja” dobilo i koncesiju za eksploatisanje mineralne vode sa izvorišta.
Do naglog razvoja Mataruške banje dolazi između 2 svetska rata, kada je posećuje veliki broj ranjenih vojnika, ali i civila, koji su pretrpeli teške prelome. Zbog velike posećenosti, javila se i potreba za izgradnjom dodatnih smeštajnih jedinica, kupatila, pa i restorana, te je najpre izgrađen hotel ,,Kraljevo”, koji je imao kapacitet od 100 ležajeva, a zatim i ,,Žiča”, da bi se zatim izgradio i izvestan broj vila za odsedanje pacijenata i turista, kao je jedno mineralno kupatilo.
S obzirom na brzu izgradnju i očigledan potencijal za dalji razvoj Mataruške banje, uprava je donela i prvi regulacioni plan o odvajanju turističke zone i banjskog lečilišta od ostatka naselja. 1924. godine je sagrađen još jedan bunar, koji je sve do 1948. godine snabdevao Matarušku banju vodom.
Nakon završetka Drugog svetskog rata je došlo vreme da se prekine sa stagnacijom i opet poradi na daljem razvoju Mataruške banje. Tako je, najpre 1951. godine izgrađeno zimsko kupatilo, u kom je postojalo čak 13 kada, što je omogućilo Mataruškoj banji da prima pacijente i tokom zimskih meseci. Hotel ,,Žiča” je dograđen, te je dobio i još jedan sprat i restoran, a 1961. godine je centar za medicinsku rehabilitaciju renoviran, proširena je kanalizacija i vodovod, a dobija i grejanje.
Do početka 70 – ih godina je u Mataruškoj banji bilo u ponudi 1270 ležajeva, a, s obzirom na to da su se potrebe za ležajevima još uvek povećavale, otvara se i najveći hotel na ovoj teritoriji – hotel ,,Termal”. Ovaj hotel, smešten uz reku Ibar, ima 6 spratova, ima 195 ležajeva, 5 apartmana, kupatila sa toplom i mineralnom vodom i bazen za kupanje.
Voda
Voda koja se koristi za lečenje u Mataruškoj banji se nalazi na dubini od 1000 metara, a crpi se sa dubine od 132 metara.
Do sada je iskopano 4 bunara, zarad uzimanja ove lekovite vode, ali se aktivno koriste samo Bunar 2, sa kojeg se crpi voda temperature između 39 i 40 stepeni Celzijusove skale, i Bunar 4, sa kog izvire voda temperature 38 do 39 stepeni Celzijusa. Bunar 3 se koristi sve ređe, dok je Bunar 1 odavno izbačen iz upotrebe.
Što se biohemijskog sastava vode korišćene u Mataruškoj banji tiče, već smo napomenuli da su glavni sastojci sumpor – vodonik i natrijum – bikarbonat. Ova voda pripada grupi sumporovitih alkalno – kiselih slabih hipeotermi, odnosno grupi voda vulkanskog porekla, a, pored sumpor – vodonika i natrijum – bikarbonata, u njen sastav ulaze i fluor, litijum, fosfor, kalijum, cezijum, berijum, stroncijum i rubidijum.
U kombinaciji sa visokim temperaturama, ova voda čini čuda, naročito kada je reč o terapiji kupanjem, jer sumpor ima jačeg efekta kada se apsorbuje kroz kožu. Ipak, zbog visoke koncentracije sumpora, ne preporučuju se intenzivne terapije pijenjem.
Lečenje
Lečenje pacijenata u Mataruškoj banji se obavlja u 2 specijalističke ustanove: Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju ,,Agens” i Prirodno lečilište ,,Mataruška i Bogutovačka banja”, a u njima se tretiraju sledeća stanja:
- Različiti oblici reumatizma, kao što su zapaljenski reumatizam, vanzglobni reumatizam, sistemske bolesti vezivnog tkiva, degenerativna oboljenja vezivnog tkiva, degenerativna oboljenja kičmenog stuba i sl;
- Neurološke bolesti, odnosno oštećenja centralnog i perifernog nervnog sistema, među koja podrazumevamo multiplu sklerozu, pareze ekstremiteta, plegije ekstremiteta, legije, interverebralni diskus, te različite neurološke probleme nastale nakon hirurških intervencija;
- Posttraumatska stanja, odnosno stanja nakon preloma kostiju, uganuća zglobova, nakon duge imobilizacije, stanja nakon hirurških intervencija na koštano – skeletnom sistemu, nakon hipertrofije mišića itd;
- Ginekološki problemi, među kojima se najpre misli na primarni i sekundarni sterilitet, pa i različite disfunckije jajnika, adnexitis, colpitis i slična oboljenja;
- Bolesti perifernih krvnih sudova, poput varikoziteta, Birgerove bolesti, ateromatoze i artiroskleroza;
- Hronična trovanja metalima, najčešće živom, arsenom, bizmutom i olovom;
- Različita gastroenteorološka oboljenja;
- Hemoroidi;
- Sporo zarastajuće rane;
- Išijas;
- Ekcemi;
- Paraliza perifernog motornog neurona;
- Lumbago,
Terapije koje se koriste za lečenje u Zavodu za specijalizovanu rehabilitaciju ,,Agens” i Prirodnom lečilištu ,,Mataruška i Bogutovačka banja” su:
- Parafinske obloge;
- Balneološka terapija;
- Peloidna terapija;
- Kineziterapija;
- Elektro masaža;
- Sono masaža;
- Vibracione masaže;
- Podvodne masaže;
- Ručne masaže;
- Hidroterapija;
- Elektroterapija;
- Radna terapija;
- Irigacije;
- Dijetetski režimi ishrane.
Ipak, postoje i stanja koja nikako ne treba tretirati terapijama u Mataruškoj banji, a to su, između ostalog:
- grozničava stanja;
- srčane mane,
- tuberkuloza
Atrakcije
Mataruška banja je sama po sebi veoma posećena atrakcija. Ne samo da je veoma uspešna u lečenju različitih zdravstvenih stanja, zahvaljujući lekovitosti vode, ali i stručnog osoblja koje radi u Zavodu za specijalizovanu rehabilitaciju ,,Agens” i Prirodnom lečilištu ,,Mataruška i Bogutovačka banja”.
Pored toga, prelepi pejzaži koji okružuju Matarušku banju su prava oaza mira i zadovoljstva, zbog čega mnogi odlaze čisto zbog relaksacije.
U blizini Mataruške banje se ipak nalazi i nekoliko kulturno – istorijskih spomenika, koje ne bi trebalo zaobići, ukoliko nekada posetite Matarušku banju.
To je najpre srednjovekovni manastir Žiča, koji datira još iz 13. veka, a koji je podigao prvi kralj iz dinastije Nemanjića, veliki župan Stefan Nemanjić, uz pomoć svog brata, Rastka Nemanjića, u narodu poznatijeg kao Sveti Sava. Nakon što je došlo do dobijanja crkvene samostalnosti, 1219. godine, u ovom manastiru je smešteno sedište autokefalne srpske arhiepiskopije, ali je sedište ubrzo preneto u Pećku Patrijaršiju, nakon što je manastir Žiča stradao u napadima Tatara.
U 14. veku se obnovom manastira bavio kralj Milutin, te su tokom srednjeg veka ovde ovenčavani vladari iz dinastije Nemanjić i ustoličavani episkopi.
Drugo zdanje u blizini Mataruške banje koje vredi posetiti je svakako manastir Studenica, čiji je ktitor bio sam Stefan Nemanja, a koju okružuju 4 crkve: Bogorodičina crkva, Kraljeva crkva, iliti crkva svetih Joakima i Ane, crkva Svetog Nikole i još jednu manju, očuvanu u temeljima. Zbog toga što je jedan od najvećih manastira na teritoriji Srbije, a i jedan od najbogatiji, naročito po brojnim freskama iz 13. i 14. veka koje se ovde čuvaju, 1986. godine je UNESKO manastir Studenicu uvrstio u listu Svetske baštine.
Takođe, na svega par km udaljenosti od Mataruške banje se nalazi i srednjovekovno utvrđenje Maglić, koje je izgrađeno u 13. veku, a čiji je ktitor bio Stefan Prvovenčani, koji je izgradnjom ovog utvrđenja imao za cilj da zaštiti manastire Žicu i Studenicu, mada je njegovom izgradnjom dobio i prirodnu vezu do Kosova.
Manifestacije
Na ovom prostoru se svake godine organizuju različite manifestacije koje, čak i ukolik nemaju Matarušku banju za krajnji cilj, jesu jedan od razloga zašto brojni turisti posećuju ovaj prostor.
Prva manifestacija je poznata širom cele Srbije, a to su Dani jorgovana, kojim se obeležava još jedna od godišnjica prelaska Jelene Anžujske iz Francuske na teritoriju Srbije, kako bi se udala za kralja Stefana Uroša I Nemanjića, koji je, u njenu čast, naredio da se dolinom celog Ibra posadi njena omiljena biljka – Jorgovan.
Veseli spust se održava svake godine poslednje nedelje juna, a karakteriše je zabavno spuštanje niz reku Ibar od utvrđenja Maglič, pa sve do Kraljeva, a u takmičenju često učestvuje po nekoliko hiljada učesnika.
Svakog 18. maja se organizuje i manifestacija Narcisima u pohode, u kojoj učestvuju planinari iz svih krajeva sveta, a njihov cilj je da se iz podnožja planine Stolovi popnu do vrha Usovica.
