Morske struje predstavljaju kretanja vode u okeanima ili morima pod uticajem različitih prirodnih sila, kao što su trenje vetra o površinu vode, neravnomeran raspored temperature vode, neravnomeran raspored saliniteta vode i tako dalje.
Prema svojim svojstvima se dele na hladne i tople morske struje.
Hladne morske struje
Hladne morske struje nastaju u predelima mora ili okeana u kojima je temperatura priobalnog dela znatno niža nego temperatura otvorenog mora i veoma su često usperene iz umerenih i hladnih klimatskih oblasti ka tropskim i suptropskim oblastima.
Ove struje se na geografskim kartama označavaju plavom strelicom, orijentisanom u smeru u kom se kreće.
U hladne morske struje, po okeanima u kojima nastaju, spadaju:
Tihi okean:
- Kalifornijska struja;
- Kejphornska struja;
- Kurašio struja;
- Ojašio struja;
- Struja zapadnih vetrova;
- Humboltova struja.
Atlantski okean:
- Benguelska struja;
- Grenlandska struja;
- Kanarska struja;
- Kejphornska struja;
- Labradorska struja;
- Struja zapadnih vetrova;
- Folklandska struja.
Indijski okean:
- Zapadnoaustralijska struja;
- Struja zapadnih vetrova.
Tople morske struje
Suprotno od hladnih morskih struja, tople morske struje nastaju u delovima mora ili okeana u kojima je temperatura priobalnog dela viša od temperature unutrašnje strane okeana ili mora. Takođe, suprotno od hladnih morskih struja, tople morske struje su uglavnom orijentisane iz tropskih i suptropskih oblasti mora ili okeana ka hladnijim i umerenim morima i okeanima.
Na geografskim kartama se ovaj tip struja označava crvenim strelicama uperenih u pravcu u kom se struje kreću.
U tople morske struje, po okeanima u kojima nastaju, spadaju:
Tihi okean:
- Ekvatorijalna povratna struja;
- Južnoekvatorijalna struja;
- Kurošio struja;
- Severnoekvatorijalna struja.
Atlantski okean:
- Brazilska struja;
- Golfska struja;
- Gujanska struja;
- Jućnoekvatorijalna struja;
- Severnoatlantska struja;
- Severnoekvatorijalna struja.
Indijski okean:
- Ekvatorijalna povratna struja;
- Južnoekvatorijalna struja;
- Monsunska struja
Naučimo u nastavku teksta nešto o najčešće pominjanim morskim strujama.
Golfska struja
Golfska struja je topla morska struja koja se javlja u Atlantskom okeanu. Zahvaljujući sopstvenoj temperaturi od prosečno 26,5°C, Golfska struja čini određene delove zapadne Evrope, kao što su Engleska, Irska i Skandinavija, znano toplijim, nego što bi se to očekivalo s obzirom na njihov položaj.
Golfska struja inače nosi 100 puta više vode u 1 sekundi nego sve rečne vode sveta zajedno, a proizvodi 5 puta više struje nego milijardu prosečnih nuklearnih elektrana. Golfska struja se kreće prosečnom brzinom od oko 10 km/h, što je čini jednom od najbržih morskih struja na svetu. Njena najveća širina iznosi 500 km, a dubina ide od oko 800 do 1200 m.
Golfska struja započinje sa svojim tokom severno od Bahama i teče dalje uz istočnu obalu SAD – a, te, kada dođe do Kapa Haterasa u Severnoj Karolini, ona kreće ka istoku Atlantskog okeana, gde, posle nekog vremena, počinje da gubi intenzitet i počinje da se račva, čime dalje gubi svoju stabilnost.
Kada dođe do Njufaundlenda, Golfska struja se spaja sa Labradorskom strujom i ide dalje ka severnoj Evropi, a ostale račve su toliko male da čak i nemaju svoja imena.
Ekvatorijalna povratna struja
Ekvatorijalna povratna morska struja se javlja i u Tihom i Atlantskom i Indijskom okeanu kao odgovor na ekvatorijalne tišine. Temperatura ekvatorijalne povratna morske struje u svim okeanima je ista i iznosi 24°C, a, pored temperature, sve one imaju sličnosti i po nastanku i razvoju.
Ipak, po nečemu se razlikuju od okeana do okeana. Na primer, ekvatorijalna povratna morska struja se u Indijskom okeanu javlja samo zimi, za vreme smene monsuna. Ona se hrani vodama Južnoekvatorijalne morske struje, koje se odbijaju od Tanzanije.
Sa druge strane, Ekvatorijalna povratna morska struja se u Atlantskom okeanu formira kod Brazila i to kominovanjem voda Južnoekvatorijalne i Severnoekvatorijalne morske struje, koje se tokom ekvatorijalnih tišina kreću ka Africi. Ipak, nakon što dođu do kopna Afrike, ove struje prelaze u Gvinejsku struju.
Južnoekvatorijalna morska struja
Južnoekvatorijalna morska struja takođe spada u tople morske struje i ima temperaturu između 22°C i 25°C. Javlja se i u Tihom i u Atlantskom i u Indijskom okeanu i, iako po načinu nastanka iste, južnoekvatorijalne morske struje ovih okeana treba razlikovati.
U Tihom okeanu, Južnoekvatorijalna morska struja nastaje na zapadnoj strani Južne Amerike od voda Humboltove struje, a u blizini Nove Gvineje se račva i ulazi sa jedne strane u Istočnoaustralijsku morsku struju, a sa druge u Ekvatorijalnu povratnu morsku struju. U Tihom okeanu temperatura Južnoekvatorijalne morske struje iznosi 23°C, a kreće se brzinom od 2 km/h.
U Atlantskom okeanu se ova struja formira od Benguelske struje, a uočavaju se 3 različita sistema: prvi je sistem Južnoekvatorijalne morske struje u Gvinejskom zalivu, gde se kreće brzinom između 1 km/h i 2 km/h, a, krećući se dalje ka zapadu, brzina se povećava, a temperatura varira između 22°C i 25°C.
Kod Južne Amerike, ova struja se račva u severni krak, koji se formira kao Severnobrazilska morska struja i kreće se u pravcu Kariba, gde prelazi u Gujansku struju, i u južni, koji se kreće pored istočne obale Brazila i ide ka jugu.
U Indijskom okeanu se formira ispod atlantske i Južnoekvatorijalne morske struje Tihog okeana, na zapadu Australije. Za formiranje ove struje je zaslužan južni pasat, a ona dalje prolazi poreko ovog okeana do Madagaskara, gde se račva u severni krak, koji je tokom zime Ekvatorijalna povratna struja, a tokom leta Somalijska morska struja, i južni krak, koji prelazi u Mozambičku morsku struju.
Severnoekvatorijalna morska struja
Severnoekvatorijalna morska struja se javlja samo u Tihom i Atlantskom okeanu.
U Tihom okeanu, Severnoekvatorijalna morska struja nastaje u predelu između kalifornijske i filipinske obale pod uticajem severnog pasata. Severnoekvatorijalna morska struja se u ovom delu kreće promenljivom brzinom, a, nakon udara u obalu Filipina, račva se u 2 kraka, od kojih se jedan kreće dalje levo i prelazi u Mindanao morsku struju, a drugi na desno i stapa se u Kurošio struju.
U Atlantskom okeanu, ova morska struja nastaje od Kanarske struje nedaleko od Zelenortskih ostrva, pod uticajem severnog pasata. Prema Karibima, severnoekvatorijalna morska struja se kreće brzinom od 3,1 km/h. Jedan deo prodire ka jugu, u Karipsko more, gde se spaja sa Guanskom morskom strujom, a drugi, najveći deo Severnoekvatorijalne morske struje u Atlantiku kreće severno od Velikih Antila i formira Antilsku morsku struju.
Struja zapadnih vetrova
Ova morska struja se naziva i Antarktička cirkumpolarna morska struja. Ona se formira i kreće oko Antarktika na 60° do 35° južne geografske širine i nosi talas hladne vode u Tihi okean, Atlantik i Indijski okean. Temperatura vode koju nosi Struja zapadnih vetrova varira i kreće se između 2°C i 12°C, u zavisnosti od dela okeana i dubine istog, a prostire se sve do dubine od 2000 do 4000 m. Inače, njena širina iznosi čak 2000 km.
Struja zapadnih vetrova se formira i u Tihom okeanu, odnosno Pacifiku, Atlantskom okeanu i Indijskom okeanu i, mada se formira na isti način i uglavnom svuda ima isti salinitet, koji iznosi 35 promila, njen tok je u svakom od okeana drugačiji.
U Tihom okeanu, ova struja ima ulogu donošenja hladne vode Humboltove struje. U Atlantskom okeanu se dalje pretače i hrani vode Benguelske struje. U Indijskom okeanu, posle određenog dela, već ulazi u sastav Zapadnoaustralijske struje.
Zapadnoaustralijska struja
Ova hladna struja se formira od voda koje donosi Struja zapadnih vetrova, a onda se u blizini australijskog kopna račva u 2 kraka, od kojih se jedan kreće dalje ka Tihom okeanu, dok drugi skreće ka severu, da bi, u jednom delu, pod uticajem tamošnjeg pasata, skrenula ka zapadu i ušla u tok voda Južnoekvatorijalne struje.
