Gde se nalazi pećina Risovača?
Pećina Risovača, smeštena je u istoimenom brdu nadomak Aranđelovca u valovitoj Šumadiji. Tačnije na ulasku u Aranđelovac, kad se dolazi iz pravca Topole, na desnoj obali reke Kubršnice, oko 17 metara iznad njenog toka, nalazi se ova fascinantna pećina kojoj su naučnici opravdano podarili naziv „Podzemni muzej paleolita“.
Tokom ledenog doba, ona je predstavljala sklonište tadašnjeg čoveka, te zbog toga predstavlja jedno od najznačajnijih i najpoznatijih nalazišta paleolita u čitavoj Evropi. Stanovnici ovog kraja znali su da ovde postoji pećina od davnina, tačnije još pre 1937-1938 godine (ova godina se vezuje za početak rada kamenoloma), međutim, tada su ulaz u podzemne prostorije predstavljala samo dva uzana prolaza.
Ova pećina je, 1953. godine, otkrivena sasvim slučajno i tada je srušeno 20 metara dela na kom je ulaz, a ovim istraživanjima je rukovodio Branko Gavel.
Speleološka istraživanja koja su sprovedena 1975. godine, vođena od strane dr Radenka Lazarevića, pokazala su da u njoj postoje fosilni ostaci pećinskih životinja.
Arheološki značaj
Prilikom ovih istraživanja otkopana je pećina čija dužina iznosi 190 metara. Dvorane od korala koji su različitih boja, oblika, kao i mnogobrojni ukrasi i predmeti koje je koristio pračovek, mogu se naći u Risovači. Veliki prirodni značaj, a takođe i zbog ogromnih paleontoloških i arheoloških vrednosti, 1983. godine, ova pećina je dobila status kulturnog dobra od velikog značaja. Godine 1995. zajedno sa okolinom, koja obuhvata teritoriju od 13 hektara, postala je zaštićena kao spomenik prirode I kategorije. Kako je veoma značajna zbog navedenih arheoloških i paleontoloških karakteristika, ova pećina je, 19. septembra 1987. godine, uređena i otvorena za turističke posete.
Dokazi o upotrebi vatre, oruđe od različitih vrsta materijala, pronađeni su u ovoj pećini. Pronađene alatke napravljene od kostiju i kamena, potvrdile su da je ova pećina, u srednjem razdoblju starijeg kamenog doba, služila kao stanište neandertalskih lovaca. Kako se pećina nalazila u sklopu kamenoloma, došlo je do razaranja dela koji se nalazi na samom ulazu u pećinu zbog eksploatacije kamena. Smatra se da upravo iz ovog razloga nisu nađeni skeleti tadašnjih ljudi, jer je ovaj deo pećine sadržao najbogatije kulturne slojeve.
Danas se u ovoj pećini nalaze skulpture koje predstavljaju tadašnju porodicu neandertalskih lovaca. Ove figure su izrađene u prirodnoj veličini i oslikavaju ljude koji se bave uobičajenim aktivnostima vezanim za to doba, tj žena donosi drva za ogrev, jedan čovek se vraća iz lova, a drugi pravi neko oružje glačajući kamen.
U pećini se mogu naći i tragovi životinja koje potiču iz četvrtog, a ujedno i poslednjeg, ledenog doba i procenjuje se da su stari oko 100.000 godina. Velike klimatske promene koje su nastupile u tom dobu, prouzrokovale su velike migracije životinjskog sveta i to iz ledenih predela srednje Evrope ka južnoj Evropi, a i dalje ka severu Afrike.
Teritoriju današnje Srbije su u to doba naseljavale životinjske zajednice iz azijskih stepa, koje su na ove prostore došle krećući se iz Panonske nizije ka unutrašnosti Srbije. Kosti koje su pronađene u Risovačkoj pećini, u najvećoj meri pripadaju toplodobnim stepskim životinjama. Samo tri životinje od svih pronađenih su klasični predstavnici hladne klime i to: mamut, bizon i runasti nosorog.
Najveća količina pronađenih kostiju, oko 2/3, pripada pećinskom medvedu, koji je ujedno i najzastupljenija vrsta koja je nastanjivala Risovačku pećinu. Osim ovog medveda, pronađeni tragovi ukazuju i na zveri poput pećinske hijene, dok su ostaci pećinskog lava i lisice pronađeni u znatno manjoj količini. Koštani ostaci drugih vrsta sisara koji potiču iz ledenog doba su ostaci jazavca, zeca, divlje svinje, runastog nososroga i mamuta, ali su prezentovani u dosta manjoj količini. Zbog ovoga su figure pećinskog lava i pećinskog medveda postavljene duž glavnog kanala pećine Risovača.
Karakteristike
Dužina pećine Risovača iznosi 135 metara, a zajedno sa bočnim kanalima dostiže dužinu od 190 metara. Od svih pećina koje se nalaze u Srbiji, ova pećina je arheološko-paleontološko-speleološki najbolje isZbog ovih pronađenih predmeta, speleolozi smatraju da je ova pećina jedna od pet koje se nalaze na Balkanu, a koju je nastanjivao neandertalac koji se bavio lovom. Pomenuti bodež karakterističan je po načinu izrade, a i po obliku, i kao takav čini unikatan primerak među predmetima koji su ovde pronađeni.
Zahvaljujući arheološkom materijalu pronađenom u ovoj pećini po prvi put je utvrđeno da je prostor južno od linije Sava-Dunav bio naseljen praistorijskim kulturama. Proučavanjem oblika kamenog i koštanog oruđa, došlo se do zaključka da je čovek koji je naseljavao ove prostore pravio oruđe koje je imalo konkretnu namenu i kao takav, bio je sasvim svesno i inteligentno biće. Do svih svojih otkrića, čovek koji je živeo u dalekom ledenom dobu , dolazio je tako što je direktno posmatrao prirodu. Shodno ovome može se zaključiti da je ovaj čovek imao mogućnost da ustanovi vezu između uzroka i posledice, pa je sve predmete izrađivao koristeći inteligenciju, što znači da je bio potpuno svestan toga da li mu ono može obezbediti preživljavanje, a takođe i egzistenciju čitave vrste.
Proticanjem mineralnih voda kroz ovu pećinu, nastao je poludragi kamen, mermerni oniks koji je ovde i pronađen. U dalekoj prošlosti, pre oko 110.000 godina, tj tokom nastanka pećine, ove vode su bile izuzetno hladne, dok su u kasnijem periodu ove vode postale toplije i njihovim taloženjem kao i fizičko-hemojskim procesima, stvoren je mermerni oniks. Čuvena voda „Knjaz Miloš“ je zapravo ova voda.
Pored mermernog oniksa, u pećini se nalazi još jedan kamen koji se teško može naći u prirodi. U pitanju je aragonit, a karakterističan je po tome što se njegovi kristali grupišu suprotno od gravitacione sile. Svi kanali u pećini ukupno su dugački 159 metara. Gledajući od ulaza, to su: Arheološki kanal, Kanal faune ledenog doba, Optimistička dvorana, Kaskadni kanal, Ćilibarska soba i na kraju je Dvorana risovačkog čoveka. Pećinski nakit, stalaktiti, korali, trakasti mermerni oniks, stubovi, golubiti smeđih, crvenkastih i belih tonova čine ovu pećinu izuzetno lepom. Uređenjem koje poslednji put izvršeno 2009. godine, pećina Risovača je dekorativno osvetljena. Aparat za kalcifikaciju, pomoću koga se može videti nastanak stalaktita, stalagmita i pećinskih ukrasa, postavljen je u pećini kako bi najmlađi gosti mogli da se edukuju.
Koralna (Snežna) soba je jedna od ukupno dve niše koje se nalaze u zadnjem delu pećine, a karakteristična je po ukrasima koji su u obliku snežnog korala. Po studentu arheologije, Vesni Bogdanović, nazvana je druga niša. Ova studentkinja je takođe radila na istraživanju ove pećine, čime je i zaslužila da ova niša nosi njeno ime. U ovoj niši, pećinski nakit krasi više boja, što je posledica prisutnosti raznih vrsta minerala.
Ovu pećinu nastanjuje jedna vrsta slepog miša. To je takozvani potkovičar, a ova vrsta je ugrožena i zakonom zaštićena, što je karakteristično i za ostale vrste slepih miševa na području Evrope.
Ono po čemu se pećina Risovača izdvaja od ostalih pećina, jeste činjenica da ona čuva od propadanja i zaborava tragove čoveka iz davnog ledenog doba, kao i tragove njegovog delanja. Zahvaljujući načinu na koji je uređena, ova pećina privlači na hiljade posetilaca u toku godine, koji dolaze iz zemlje i inostranstva.
Kako doći i šta videti?
Do pećine Risovača se može doći autobusom i automobilom, a ispred same pećine smešten je terminal sa parkingom, na kome može biti i nekoliko turističkih autobusa.
Pećina je udaljena oko 2 kilometra od centra Aranđelovca, a ako idete iz Beograda, nalazi se na 76om kilometru udaljenosti, idući iz pravca Topole. Aranđelovac nudi mogućnost smeštaja u mnogobrojnim privatnim pansionima, hotelima, a tu su i brojni restorani, poslastičarnice i kafei.
Nedaleko od Aranđelovca nalazi se Bukovička Banja, na čijem prostoru je specijalna bolnica za rehabilitaciju, u kojoj se koristi lekovita banjska voda i glina. Ono što svakako ne treba propustiti ako vas put navede u ovaj kraj je muzej. U njemu su izloženi mnogobrojni eksponati iz etnologije, likovne umetnosti, arheologije, kao i kulture karakteristične za ovaj deo Šumadije. „Karađorđev grad“ u Topoli i crkva na Oplencu su takođe kulturno – istorijski spomenici koje bi trebalo posetiti.
Prilikom njihovog obilaska, preporučuje se da probate vino iz kraljevog vinograda, jer je ovo zapravo jedan od devet vinskih puteva Srbije. Šetnja Bukuljom, obilazak planine Venčac, kao i poseta Orašcu, mestu na kom je podignut Prvi srpski ustanak, su takođe vrlo zanimljive turističke atrakcije ovog kraja.
