Jedna od planina u Srbiji, koja je najbogatija šumom, smeštena na jugoistoku Srbije, a poznata kao klimatsko lečilište je planina Ozren. Nalazi se nedaleko od Soko Banje, na oko 5 kilometara udaljenosti, u blizini srednjovekovne tvrđave Soko Grad, a zapadno od planine se nalazi grad Aleksinac.
Najviša tačka planine Ozren je vrh Leskovik i nalazi se na 1118 metara nadmorske visine. Kompleks planinskog masiva koji čine planina Ozren i planina Devica, predstavlja južnu granicu sokobanjske kotline. Zbog umerene zatalasanosti reljefa i njegovih mnogobrojnih vidikovaca, Ozren predstavlja planinu koja je privlačna i interesantna za organizaciju raznovrsnih turističkih događaja: šetnje u prirodi, izleti, branje lekovitog bilja.
Zdravstvene prednosti planine Ozren
Zahvaljujući povoljnom klimatskom položaju, bogatstvu šumama i ozonom, planina Ozren je veoma pogodna za lečenje mnogih bolesti.
Takođe, prisustvo ruže vetrova, što predstavlja mešanje više različitih vazdušnih struja, veoma je značajna zdravstvena karakteristika planine Ozren. Specijalna bolnica Ozren se nalazi na samoj planini.
Ova bolnica je namenjena za lečenje pacijenata koji boluju od plućnih i očnih bolesti. Jos od davne 1935. godine, kada je bolnica počela sa radom, nastavila je da se proširuje i to zapošljavajući nove kadrove te se samim tim specijalizovala za mnoge druge vrste oboljenja. Usled toga, 1956. godine, u ovoj bolnici pored odeljenja koja su već postojala, dolazi do otvaranja i drugih sektora.
Naime, bolnici su pridodata odeljenja za lečenje tuberkuloze, plućnih oblika tuberkuloze, odeljenje za lečenje hroničnih i drugih oboljenja oka. Nakon desetak godina, bolnica se ponovo proširuje, te se u sklopu nje otvaraju i druge službe, a to su: oftalmološka, internistička, stomatološka, fizijatrijska i neuropsihijatrijska.
U toku svog postojanja, ova bolnica je pratila razvoj medicine, pa je danas opremljena savremenim aparatima za lečenje. Iako se širila i rasla, bolnica je ipak ostala prvenstveno namenjena za lečenje disajnih puteva, a najuspešnija u lečenju tuberkuloze pluća. U sklopu bolničkog kompleksa takođe se nalaze tereni predviđeni za male sportove (košarka, fudbal, tenis i odbojka).
Osim terena, na samom izvoru Gradašnice, reke koja ovuda protiče, nalazi se jezerce koje je bogato potočnom pastrmkom. Nedaleko od ovog jezerceta, izgrađen je restoran koji poseduje letnju baštu.
Prirodne lepote i turističke atrakcije
Planina Ozren ima mnogo toga da ponudi ljubiteljima netaknute prirode: mnogobrojna uređena izletišta, zakonom zaštićene istorijske spomenike, manastir kao i veliki broj bajki i legendi koje se vezuju za ovaj kraj. Veoma popularna među turistima su uređena izletišta „Vlasina“, „Očno“ i „Kalinovica“. Izletište „Vlasina“ je udaljeno 5 kilometara od specijalne bolnice u pravcu sela Jezero.
Do druga dva izletišta se može stići asfaltnim putem koji vodi od bolnice i nalaze se na oko 2 kilometra od nje. Jedno od lepših izletišta je svakako „Kalinovica“, do koga se stiže stazom koja vodi preko Ozrenske livade. Ove livade su zahvaljujući jedinstvenom ambijentu prirode kao i prelepim pejzažima pod zaštitom države kao predeo izuzetnih odlika. Pored toga što su smeštena u živopisnom krajoliku, u blizini ovih izletišta se nalazi i ribnjak, a takođe i parking prostor sa velikim brojem parking mesta. Opremljena su drvenim klupama i stolovima a u blizini se nalazi i par ugostiteljskih objekata.
Jedna od zanimljivijih atrakcija na planini Ozren je Ozrenska pećina. Smeštena je na nadmorskoj visini od 540 metara i njen ulaz čini kanal koji se horizontalno pruža i u sklopu je prve dvorane. Sem nekoliko dvorana u pećini se nalazi i pet galerija. Iako i dalje nije uređena za turističke grupne posete, ova pećina pruža mogućnost da se njome prošetate uređenim putem koji je dugačak 580 metara.
U prvoj dvorani ove pećine pronađena je donja vilica pećinskog medveda, što govori o tome da je ona u prošlosti bila stanište ove vrste. Grnčarija iz doba neolita je takođe jedna od stvari koje su pronađene u ovoj pećini. Zahvaljujući mikroklimi koju neke pećine poseduju, one se mogu koristiti i kao pomoć astmatičarima.
Radioaktivnost koja se nalazi na ovom prostoru zajedno sa mikroklimom Ozrenske pećine, upravo je pogodna za lečenje astme. Međutim, pored svih ovih karakteristika, ova pećina je jako slabo iskorišćena, kako u svrhe lečenja, tako i u turističke svrhe.
Na planini Ozren se nalazi manastir Jermenčić koji je podignut u XIV veku, tačnije 1392. godine. Kako predanje kaže, ovaj manastir su osnovali kaluđeri poreklom iz Jermenije, koji su na ove prostore došli bežeći od Turaka. Ovaj manastir je podignut u čast Svetih Arhangela Mihaila i Gavrila. Veruje se da su kaluđeri nakon što su Turci opljačkali i spalili manastir, izbegli na Frušku Goru. U sklopu manastirskog kompleksa nalazi se crkva, sgrađena od kamena a čiji je izgled nekoliko puta menjan od 1992. godine.
U blizini manastira, oko koga se nalazi predivni prirodni ambijent, postoje i četiri izvora bistre pijaće planinske vode. Bronzani pečat romboidnog oblika, sa čije jedne strane se nalazi istočnjačka šara a sa druge lik Svetog Arhangela, sačuvan je u manastiru, a ostale relikvije koje su se ovde nalazile su izgubljene. Prema nekim pričama, ovaj manastir predstavlja zadužbinu despota Stefana Lazarevića, a na njegovoj izgradnji su učestvovali grčki monasi – Sinaiti.
Postoji i priča o ljubavi koja se vezuje za planinu Ozren. Ova priča se odnosi na takozvani „kamen ljubavi“. Prema legendi, upravo na ovom kamenu voleli su se hajduk Veljko i Čučuk Stana. Danas, zaljubljeni parovi dolaze na ovaj kamen i ljube se verujući da će na taj način njihova ljubav trajati čitav život.
Osim prelepe prirode, na planini Ozren se može naći nešto i za ljubutelje adrenalina. Naime, radi se o letenju paraglajderom. Početak paraglajdinga je na čistini sa koje se pruža izuzetan pogled na sokobanjsku kotlinu. Nedaleko od ove čistine nalazi se i čuveni izvor Šopur, čija bistra i ledena voda dolazi iz moćne bukove šume.
Na oko 2 kilometra od Soko Banje, prema istoku, nalazi se još jedna veoma interesantna lokacija. U pitanju je srednjovekovni grad, Soko grad, drugačije nazivan i Sokolac. Na ovom lokalitetu većina kula i zidova su srušeni, dok je u dobrom stanju jedino očuvana ulazna, tačnije prva kula.
Pisani podaci o ovom utvrđenju ne postoje, tj nije tačno poznato kada je ono nastalo. Usled toga što se nalazi u blizini Feliks Romulijane, carske palate koju je sagradio rimski car Gaj Galerije, a takođe zbog toga što je u blizini rimskog grada Naisusa u kome se nalazi palata cara Konstantina (Medijana), pretpostvalja se da je ova tvrđava služila kao vojni punkt, a takođe su se u njoj smeštali konvoji koji su dolazili iz Evrope i Azije.
Neki veruju da ovaj grad postoji još iz vremena cara Justinijana, tj iz VI veka. Na osnovu nekih istorijskih dokumenata, smatra se da je ovaj grad, u doba vladavine Stefana Nemanje, korišćen kao tamnica za bogumile, odnosno jeretike. Nakon što su Turci osvojili Srbiju, turski beg Hamus je zauzeo Soko grad. Musa Kesedžija je preoteo stari grad od Hamusa, a posle toga ga je i srušio 1413. godine.
Pošto su se nekada vladari Soko grada gajili i dresirali sokolove, porez koji su morali daju bili su zapravo dresirani sokolovi, što se nazivalo sokolarina. Ovo utvrđenje je predstavljalo grad sokolova, a ove ptice se i danas mogu videti kako nadleću ovu tvrđavu. Brana izgrađena od kamena i telećih koža je nekada postojala ovde, a sama brana je formirala jezero koje je korišćeno da se putem njega dovozi kamen koji je služio za građenje tvrđave. Prema legendi koja se prepričava u ovom kraju, nakon što se brana porušila, kompletno naselje koje se nalazilo na ulazu u današnju Soko Banju, potpuno je nestalo. Zbog toga što je naselje istrebljeno, danas se ovaj predeo naziva Trebič, dok je Prevalac brdo koje se nalazi naspram Trebiča, tj mesto na kome je voda prevalila branu.
Vodopad Ripaljka
Na reci Gradašnici, na oko 5 kilometara udaljenosti od Soko Banje, nalazi se vodopad Ripaljka. Ovaj vodopad je zaštićen zakonom još 1948. godine a poznat je po tome što je prvi spomenik prirode u tadašnjoj Jugoslaviji. Ako je verovati pričama Jovana Cvijića, u tadašnje vreme ovo je bio najviši vodopad u Srbiji. Smešten je na 420 metara nadmorske visine, a visina samog vodopada je 17,5 metara. Ovaj vodopad pripada grupi akumulativnih vodopada.
U vreme letnjih i jesenjih meseci Gradašnica se isušuje pa samim tim nestaje i ovaj vodopad. Ime vodopada Ripaljka potiče od reči „ripnuti“, koja u ovom kraju Srbije znači „skočiti“. Kao jedan od najlepših vodopada Srbije, Ripaljku sačinjava 11 odseka. Ukupna visina ovih odseka je oko 40 metara, a među njima je najveći takozvani Velika Ripaljka, čija visina dostiže 11 metara. Pod njim se nalazi i vodopad čija je visina 5 metara, dok se visina ostalih odseka kreće od 0,5 do 2 metra.
Ovi manji vodopadi su okruženi bujnom vegetacijom, zbog čega su skoro nevidljivi. Posetiocima koji dolaze u Soko Banju, vodopad Ripaljka predstavlja jednu od omiljenih i svakako nezaobilaznih atrakcija. Fotografisanje i uživanje u ovom biseru prirode je najbolje sa početka proleća jer kiše koje su česte u ovo doba, kao i sneg koji počinje da se topi, omogućavaju da, količina vode koja pada sa visine od 11 metara, napravi impozantan prizor.
Vodosnabdevanje je jedan od velikih problema sa kojim se ovo prirodno dobro suočava. Potrebe Soko Banje i Ozrena za vodom vrlo često utiču na to da vodopad tokom leta potpuno presuši. Ovo je veoma zanimljiv i prilično čudan podatak uzevši u obzir činjenicu da je Ripaljka jedno od prvih prirodnih dobara u Srbiji koje su pod zaštitom.
Treba spomenuti da je vodopad stavljen pod zaštitu posle izrade elaborata o hidrocentrali na reci Gradašnici od strane Specijalne bolnice. Ideja je bila da se putem ove hidrocentrale strujom snabdevaju kako bolnica tako i Soko Banja, te se sa radovima počelo 1947. godine. Već 1949. godine, ova hidrocentrala je počela sa radom, ali je Zavod za zaštitu i naučno proučavanje prirodnih retkosti u Srbiji u svom rešenju stavio pod zaštitu veliku i malu Ripaljku. Prvog maja 1950. godine, izdat je nalog za rušenje ove hidrocentrale sa objašnjenjem da se očuva naučna, prirodna i estetska retkost koja se nalazi u ovim krajevima.
