Prirodne lepote Kosova i Metohije
Znamenitosti i lepote Kosova i Metohije ogledaju se u mnogim čudesnim mestima koja do sada i nisu dovoljno bivala istaknuta.
O ovom kraju se može govoriti kao o kraju bogatom divnim i zastrašujućim planinama, pitomim dolinama, čistim planinskim rekama, mirnim jezerima i plodnim ravnicama.
Zbog svojih izrazitih prirodnih lepota, ali i zbog svojih monumentalnih spomenika iz perioda starije, kao i novije kulture, Kosovo i Metohija predstavljaju neobično interesantan kraj.
Tu su živopisne klisure strmih strana, visokih i po nekoliko stotina metara, sa hukom bistrih penušavih reka u podnožju, planine pokrivene bogatim stoletnim šumama sa mnogo divljači, mnogobrojni prvorazredni kulturno-istorijski spomenici i znamenitosti koje ovaj kraj stavljaju u red privlačnih područja kako za one koji žele da uživaju u spektaklu impresivnih pejzaža, tako i za istoričare, geografe, botaničare, speleologe i etnografe.
Rugovska klisura, sa vrletnim stranama koje su strmo nadnete nad zapenušenom vodom Pećke Bistrice, Prokletije i Šar-planina, snežni vrhovi koji imaju visinu i do 2500 metara, Radavačka pećina sa svojim retko lepim nakitom, bifurkacija Nerodimke reke, kanjon Miruše, devet vodopada i stepenastih jezeraca i još mnogo toga lepog, zaista treba da privuku pažnju posetilaca i istraživača.
Ako krenemo od hidroloških odlika, treba reći da se mnoge od reka odlikuju bogatstvom vode, jakom hidrauličkom snagom i velikim padovima. Doline ovih reka su vrlo lepe, a kroz mnoge od njih prolaze važne železničke i drumske saobraćajnice.
U kotlini Metohije, iz vrlo strmih planinskih strana, za koje se može reći da su mestimično pravi odseci, izbijaju bistre i vodom bogate reke.
Moglo bi se reći da je na čitavom Balkanskom poluostrvu, ovaj kraj najbogatiji tekućom vodom.
Kod sela Radavca, relativno blizu Peći, izvire reka Beli Drim. Njeno izvorište se nalazi ispod planine Žljeb i to na nadmorskoj visini od 580 m.
Skoro odmah, na izvorištu, ova reka pravi ogroman vodopad, a zatim se spušta i blagim padom teče u dužini od 110 kilometara kroz Kosovo i Metohiju.
Pritoke ove lepe reke su Pećka reka, Istočka reka, Prizrenska i Dečanska Bistrica, Topluha, Klina, Miruša i Erenik.
Još jedna značajna reka, Pećka Bistrica, izvire na strmim Prokletijama, na nadmorskoj visini od 1400 metara. Gornji tok ove reke jeste pravi planinski tok, pun brzaka, dubokih virova i slapova, zahvaljujući visokim stranama Rugovske klisure koji njen prolaz čine tesnim.
Po izlasku iz ove velelepne klisure, Pećka Bistrica mirno teče i ima vrlo mali pad. Kod mesta Novo Selo, Pećka Bistrica se uliva u Beli Drim.
Rugova – područje neobične i surove lepote
Kroz Rugovsku klisuru se probija reka Pećka Bistrica, a kamenite strane ove klisure su na nekim mestima visoke i po nekoliko stotina metara. Pećka Bistrica stvara ovde mnogo penušavih kaskada.
Čitava oblast Rugova je smeštena između planinskih visova Štedina, Glođije, Nećinata, Hajle i Murgaša i ima ukupno 13 sela.
Njen pravac pružanja je tok same reke Pećke Bistrice. Dužina joj iznosi oko 20 kilometara, a širina oko 10 kilometara. Ka metohijskoj kotlini se otvara samo onoliko koliko je uzan tok Bistrice.
Čitav ovaj teren je vrlo “nabran”, ali se vrlo jasno pokazuju kose i uvale. Sastav stena je pretežno dolomitski krečnjak. Na obe strane klisure može se videti puno plićih erozivnih udubljenja i potkapina, dok se kod sela po imenu Duganjiva vide uvale i vrtače.
Klima ovog kraja je prava alpska. Dešava se da sneg padne i u julu i avgustu. Ima sela na ogoljenim stranama Rugova, na visini od blizu 1600 metara nadmorske visine.
Planinski region Rugova je imao svoje stanovnike još u 12. veku i veoma je značajan region zbog etnografske raznolikosti. U ovom kraju se dolazi do neverovatnih saznanja kada su u pitanju etimologija, leksikologija, pa i onomastika.
U planinskoj regiji Rugova se planinari i ima odličnih mesta za skijanje i paraglajding. Nije ni čudo što je rugovski planinski region 2013. godine proglašen za nacionalni park, a još od 1985. se nalazi pod zaštitom države.
Termin “rugove” dolazi od reči “rruge” što u prevodu znači “ulica” jer je mnogo važnih puteva prolazilo kroz ovaj region. U prošlosti, jedini put koji je povezivao Albaniju sa Crnom Gorom, išao je preko Rugova.
Rugova je, dakle planinska regija, koja se nalazi severozapadno od Peći. Bogata je mnogim elementima reljefa poput pećina, ledničkih jezera, vodopada, tunela i visokih vrhova. Najviši vrh ove planinske regije je Hajla sa 2403 m odakle se može posmatrati čitav grad Peć. Via ferrata ili gvozdena staza kreće na neka 4 km od Peći i jedina je takva na Balkanu.
Rugova je udaljena 93 km od Prištine i obuhvata površinu od 20.330 hektara. Ako se posmatra od istoka ka zapadu, njeno prostiranje ide 23 km u daljinu.
Rugova se prostire između planina Ljumbard, Kopranik, Hajla i Štedim, a reka Pećka Bistrica deli planine na pola i formira dolinu kao i prelepu klisuru poznatu pod nazivom Rugovska klisura.
Šumama je pokriveno 85 % teritorije, a svega 15 % pripada planinskim pašnjacima.
Rugovska klisura i putevi srpske istorije
Rugovska klisura je rečni kanjon u blizini Peći na zapadu Kosova. Nalazi se u podnožju Prokletija i vrlo je blizu granice sa Crnom Gorom. Dužina ove klisure iznosi 25 km, a dubina ponegde i do 1000 m. Negde stoji da se ova klisura smatra jednom od najdužih i najdubljih u čitavoj Evropi.
Njeno rano poreklo leži u vodenim erozijama i spuštanju pećkih lednika. Klisura je, kao i čitava rugovska regija, još 1985. godine proglašena zaštićenim spomenikom prirodnog nasleđa upravo zbog svojih hidroloških, geoloških, botaničkih i speleoloških vrednosti, kao i zbog svog izvanrednog pejzaža.
Klisura se sužava na oko tri kilometra od Peći i nastavlja da se sužava narednih 6 kilometara, praveći okomitu dolinu kroz koju teče reka Pećka Bistrica. Opet se sužava na ispustu duž zapadnog puta koji povezuje Kosovo sa Crnom Gorom.
Prosečna dubina klisure iznosi od 650 do 1000 metara. Klisura je naseljena sa istočne strane, kao i na zapadnoj strani tokom letnjih meseci.
Postoji nekoliko vodopada i mnogo izvora. Na šestom kilometru klisure nalazi se vodopad visok 25 metara koji izvire iz litica na južnoj strani i pada okomito u reku. Više stotina pećina se nalazi u ovoj klisuri, a mnoge od njih su još uvek neistražene.
Na samom ulazu u klisuru nalazi se jedna od najvećih svetinja Srpske pravoslavne crkve – Pećka patrijaršija.
Od kako je nastala u 13. veku, Pećka patrijaršija je iza svojih zidova čuvala učene ljude, talentovane umetnike, književnike i bila sedište naših patrijarha i arhiepiskopa.
Unutar porte raste jedno neobično stablo. To je takozvani šam-dud ili crni dud za koji se veruje da je star više od 700 godina. Predanje kaže da ga je zasadio Sava II, arhiepiskop srpski (sinovac Svetog Save) još sredinom 13. veka, a sadnicu je doneo iz Sirije, tj. iz pokrajine Šam, po kojoj dud i nosi ime.
Još jedna priča kazuje da je ispod ovog duda patrijarh Arsenije Čarnojević pred Veliku seobu okupio pastvu i odlučio da povede narod na sever.
Kada se prođe Pećka patrijaršija, tu je i simboličan kraj klisure. Pećka Bistrica se umiruje i polako širi u predelu. To je ujedno i mesto gde je još 1925. godine, srpski kralj Aleksandar Karađorđević, odlučio da napravi put koji će spajati Kosovo i Jadransko more.
Samo deset godina pre toga, njegov otac kralj Petar I Karađorđević se sa srpskom vojskom povlačio ka Albaniji.
Nepristupačni klanac je bio mesto odakle je srpska vojska bacala i uništavala svoje topove iz kojih je pucala na Ceru i Kolubari, kako ih ne bi prisvojili Bugari i Austrijanci. Odatle su izmučeni Srbi nastavili svoj put, svoju Albansku golgotu.
Prolazili su u zimsko vreme preko Rugovske klisure dalje do Drača i Skadra, sa malo hrane, u pocepanim uniformama.
Rugovska klisura je kao što možemo videti veoma važno područje u svakom smislu.
Vezuje nas za naše korene i našu mučnu istoriju i stradanje, a opet gledajući njenu nestvarnu prirodnu lepotu i bogatstvo u duhovnom smislu, moramo je prigrliti kao prostor koji je važno poštovati i sačuvati i kao dar prirode koji pripada svima.
