Prošlost Taorskih vrela
Tokom prve polovine 19. veka u valjevskom okrugu su se desili mnogi svetli istorijski događaji, koji ipak ne mogu u dovoljnoj meri dočarati kako se u tom peiodu živelo na selu.
Okolina Povlena je čudesna po mnogim stvarima. Taorska vrela su jedno od tih čuda koja već duže vreme predstavljaju zaštitni znak Turističke organizacije naše zemlje i na taj način prikazuju lepotu Srbije.
Taor je selo koje je od Valjeva udaljeno 36 kilometara i nalazi se sa njegove južne strane. Tokom prve polovine 19. veka to je bilo jedino selo sa ove strane Valjeva, a naseljavanje ovog sela je započeto tokom druge polovine 19. veka.
Taor je planinsko selo koje se nalazi na nadmorskoj visini od oko 1000 metara i nakon njegovog naseljavanja podeljeno je na Donji i Gornji Taor. Vodenice su u to vreme bile od velikog značaja za proizvodnju a u ovim predelima ih je bilo dosta. Naime, tokom prvog perioda vladavine kneza Miloša, postojalo je negde oko 200 vodenica u Srbiji, dok ih je u okolini Valjeva bilo 16.
Knez Miloš je smatrao da izgradnju vodenica treba podsticati pa je dao odobrenje za taj proces. Tako je, tokom druge polovine 19. veka, u okolini planine Povlen, postojalo oko 200 vodenica, ali danas nažalost nije ni jedna ostala.
Pored toga što vodenice više nisu u funkciji, one su nekada bile bitni ekonomski centri pored kojih su se odvijala brojna magijska, mitološka i druga dešavanja. Tako su Tarabići, poznati proroci, predvideli da će se crne zmije pojaviti i da će popiti izvorsku vodu. Ljudi im prvo nisu verovali, smatrajući da su to izmišljotine, međutim proročanstvo se ostvarilo.
Taorska vrela su 1978. godine na nestručan način pregrađena i preusmerena na vodovod opštine Kosjerić i na taj način su uništena. Tako da crne cevi kojima je voda sprovedena u Kosjerić predstavljaju zapravo crne zmije.
Naš poznati pisac, Milovan Glišić, je radnju jednog svog dela smestio upravo u jednu od vodenica koja se nalazi na Taorskim vrelima. U pitanju je vodenica najčuvenijeg vampira u Srbiji, Save Savanovića.
Po jednoj priči, u selu Taor živeo je vampir koji je mlad umro, Rade Milovanović. Pre nego što je umro, njegova supruga je zatrudnela, a on je kasnije dolazio u kuću svaku noć, ložio je vatru i ostavljao je kraj njenog jastuka jedan cvet. Nakon što je rodila sina, Sinišu, vampir Rade nije više dolazio u kuću.
Sela Donji i Gornji Taor kao i Taorska vrela predstavljaju mesta koja obiluju lepotom i tajnama i nekada će, veruje se, kada sve bude utihnulo i umirilo, ostati Taorski izvori sa selima, kao nemi svedoci jednog života koji će opet nekim budućim generacijama možda biti smernica za neki novi život.
Gde se nalaze i koje su karakteristike Taorskih vrela?
Slapovi i vrela sela Taor predstavljaju specifičan i jedinstven spomenik prirode u našoj zemlji. Smeštena su u zapadno delu Srbije, u podnožju Povlena ispod masiva planina na području Valjeva. Taorska vrela nastaju u selu poznatom po nazivu Donji Taor. Tu se spajaju sa Skrapežom, odnosno ulivaju se u ovu reku koja ujedno predstavlja pritoku Zapadne Morave.
Teritorijalno, Taorska vrela se nalaze na području grada Valjeva, a smatra se da su vlasništvo sela Donji Taor, koje se opet nalazi nedaleko od puta ka Markovištu. Na ovom području koje je karakteristično po prirodnim lepotama su se nekada nalazile brojne vodenice, tačnije 12, a danas ih ima samo nekoliko.
U samom podnožju platoa koje je sačinjeno od krečnjaka i koji se nalazi na jugoistočnom delu sinklinalne doline, izbijaju ova vrela. Sa severne strane je ovaj predeo ograđen liticom koja je uspravna i koja je široka oko 3 metra pri dnu, a visoka je oko 5 metara. Tačno mesto gde se vrelo pojavljuje je zapravo jedan pećinski otvor. Na prostoru koji nije dugačak, zbog bigrenih naslaga, voda stvara vodopade i slapove a zatim se uliva u reku Skrapež, koji takođe izvire u podnožju planine Povlen.
Ova oblast je čuvena i po takozvanoj vrelskoj pećini, iznad koje se nalazi krečnjački odsek. Na ovom mestu izbija najveće vrelo, oko koga se nalazi zaravan koja je malo šira i na njoj postoje brojni manji izvori koji se pojavljuju s vremena na vreme. Idući od najvećeg to jest glavnog vrela prema dole, taloži se bigra koja je ispresecana kaskadama, od čega se stvaraju prelepi slapovi. Na samom kraju čitavog toka nalazi se vodopad, dakle na mestu ulivanja u Skrapež. Visina vodopada je 4,5 metara.
Preporuka je da se Taorska vrela obiđu za vreme proleća zato što tada sadrže najveću količinu vode, pa su samim tim i najlepša u tom periodu.
Put koji vodi do Taorskih vrela
Idući od Valjeva, putem koji ide kroz mesto Lelić i mesto Mravinjaci, moguće je doći do Taorskih vrela. Takođe se može doći, idući iz centralne Srbije, putem koji vodi kroz Kosjerić. Idući iz Kosjerića, skreće se ka mestu Seča Reka a nakon toga se kod cementere titan skreće desno. Put koji je asfaltiran vodi prema Markovištu i Bobiji.
Ako se opredelite da do Taorskih vrela dođete autobusom, iz Valjeva postoji autobuska linija koja ide do Donjih Taora. Ako idete iz Kosjerića, autobus ide kružnim putem preko mesta Seča Reka, Varda, Ćebići, Markovište i Bobija i vraća se nazad za Kosjerić. Treba izaći na stanici Sijanje i odatle nekoliko kilometara prošetati do Taorskih vrela.
Taorska vrela, kao što je objašnjeno, predstavljaju izvore kraškog tipa. Nastaju na mestu gde reka Vrelo izvire i ulivaju se u reku Skrapež, koja se potom uliva u Zapadnu Moravu. Taorska vrela su, od samog mesta gde nastaju pa sve do mesta gde se ulivaju, formirala dolinu koja je dugačka oko 400 metara. Uprkos činjenici da je voda sa Taorskih vrela upotrebljena za vodovod mesta Kosjerić, ova vrela su i dalje veoma izdašna i bogata sa protokom vode od oko 150 litara u sekundi.
Zahvaljujući vodopadima i kaskadnim preskocima, siga se još uvek taloži. 12 vodenica koje su nekada ovde postojale, su imale vodenička kola, koja su služila za navođenje vode prema bubnjevima. Ova kola su to činila umesto brana, jazova i ustava.
Delićka i Drojićka vodenica su dve čuvene vodenice koje se nalaze u selu Makovištu i nose naziv po dvema porodicama iz pomenutog sela. Materijal od koga su ove vodenice izgrađene je drvo, dok su krovovi obrasli mahovinom, zbog čega se veoma lepo uklapaju u okolinu u kojoj se nalaze to jest u prirodu koja je mahom sačinjena od vode i sige.
Planina Povlen se uzdiže iznad Taorskih vrela, a to je takođe planina u valjevskom okrugu sa najvećom nadmorskom visinom, 1347 metara. Brojne tajne i legende se vezuju za Povlen planinu. Po jednom od tih verovanja Noje je svoju barku vezivao upravo na ovoj planini, tako da Povlen poseduje i izlaz na more. Jedinke beloglavog supa koje nadleću Povlen su čest prizor, a pored njih mogu se videti i orlovi i sokolovi. Povlenska sremušijada predstavlja manifestaciju koju svake godine, u maju, organizuju meštani sela Donji Taor.
Kao što sam naziv manifestacije kaže, posvećena je sremušu, izuzetno lekovitoj samonikloj biljci, koja je dosta prisutna na padinama planine Povlen.
Selo Taor danas nastanjuje negde oko 300 stanovnika. S obzirom na to da predstavlja naselje koje je smešteno na planini, prilično je brdovito a ima i dosta livada. Stočarstvo i poljoprivreda su glavna zanimanja stanovnika ovog sela. Što se tiče voćarstva, najzastupljenije su maline, jabuke i šljive. Zbog izuzetnih prirodnih lepota, koje su još uvek netaknute, ovaj kraj ima velike mogućnosti za razvijanje seoskog turizma.
Što se tiče smeštaja u selu Taor, tačnije u Donjem Taoru, tu je domaćinstvo Milovanović. Ovo domaćinstvo raspolaže sa jeadnaest kreveta, a cena prenoćišta sa doručkom iznosi 6 eura. Gostima je na raspolaganju i dnevna soba sa trpezarijom, toalet kao i dva kupatila. Za doručak se služe tradicionalna domaća jela naše kuhinje. Za ljubitelje pešačenja odnosno šetnje, postoji nekoliko maršruta po kojima se može šetati i uživati u prelepoj prirodi valjevskog kraja.
