Pre milion godina, Egeja, suva zemlja koja je spajala Grčku sa Malom Azijom, potonula je u Mediteransko more, pa su iznad površine ostali samo vrhovi njenih planina. Ovi događaji izrodili su Krit, veliko ostrvo sa visokim planinama i retkom lepotom. Njegove poznate klisure, čiste obale i čudne visoravni, koje izgledaju kao isušena jezera, i njegove velike, blistavo bele peščane plaže, ostaci su ove čudesne kosmogonije koja je stvorila ostrvo, ali i magnet koji privlači posetioce nakon svih ovih godina.
Nije stvar samo u prirodnim lepotama ostrva. Tu su i starine sa Krita – drevna minojska civilizacija sa svojim palatama koja je nastala pre 4000 godina i trajala više od hiljadu godina na ostrvu.
Tu je i duša ovog ostrva – nesavladiva i hrabra, o čemu se toliko govori. Postaješ tako vezan za stanovnike Krita, tako ponosne i toliko gostljubive, da poželiš da se vraćaš stalno nakon prve posete, kao da Krit postaje tvoj drugi dom.
Krit je najveće ostrvo u Grčkoj i peto najveće ostrvo u Mediteranu. Ima površinu od 8.300 km2 i obalu dugu 1040 km. Broj stanovnika na ostrvu je oko 500.000. Administrativno, ostrvo je podeljeno na četiri prefekture: Hanja, sa glavnim gradom koji se isto zove; Retimno, sa glavnim gradom istog imena, Heraklion sa glavnim gradom Heraklionom i Lasiti sa svojim glavnim gradom Agios Nikolaos. Na krajnjem jugu Grčke, Krit leži na raskršću tri kontinenta. Njegova važna strateška pozicija bila je uzrok mnogih ratova na ostrvu. Ali ratovi i dugogodišnje ropstvo nisu naneli mnogo štete, a Krićani su ponosno zadržali i sačuvali svoje navike i običaje koje su imali vekovima.
Ovo se može videti ako se desi da prisustvujete tradicionalnom kritskom venčanju ili nekoj drugoj proslavi. Možete uživati u kritskoj liri i odlučnim plesovima i diviti se mladim ljudima i vitkim ženama u njihovim tradicionalnim nošnjama.
Ratovi i okupacije nisu bili u stanju da spreče intelektualni i umetnički procvat ostrva. Ne govorimo samo o zadivljujućim dostignućima minojske civilizacije koja se razvijala u mirno vreme, već govorimo o kasnijim periodima, kada su na ostrvu podignute vizantijske crkve sa svojim prelepim ikonama (14. vek). Govorimo takođe o periodu kada je cvetalo slikarstvo, a posebno živopis poznate Kritske škole (16. vek), nakon čega se pojavio veliki kritski slikar Domenikos Teotokopulos, poznatiji kao El Greko. Potom, govorimo i o nedavnoj prošlosti i o velikom kritskom piscu Nikosu Kazancakisu.
Kao i u prošlosti, tako i danas, Krićani se i dalje bave poljoprivredom i stočarstvom. Glavni proizvodi ostrva su maslinovo ulje, vino, poznata rakija (cikudija), grožđe, citrusno voće i sir. Među drugim proizvodima trebalo bi spomenuti narodnu radinost, naročito tkanine, vazice i vaze, ikone, keramiku i srebrni i zlatni nakit i pribor.
Kako do Krita?
Na Krit možete stići avionom iz Atine, sa Mikonosa, Santorinija, Rodosa, Karpatosa, Kasosa i Soluna ili feribotom (trajektom) iz luke Pireus, Kiklada, Dodekaneze i Giteo na Peloponezu. Iz Srbije takođe postoje letovi za Krit.
Oko samog ostrva Krita postoji još oko 700 ostrvaca i kamenitih sprudova.
Istorija Krita
Neolitski period. Prisustvo čoveka na Kritu datira još iz neolitskog perioda. Početak ovog perioda je zabeležen negde oko 6000. i 5000. god. pre nove ere, a kraj perioda oko 2600. god. pre nove ere.
Minojski period. Početak minojskog perioda koincidira sa početkom bronzanog doba. Nova civilizacija koja će se razviti i dominirati ostrvom oko 1200 godina uspostavljena je na Kritu negde oko 2600. god. pre nove ere. Činili su je ljudi iz Male Azije. Možda su dolazili i drugi ljudi iz Egipta i Libije, ali oni nisu imali nikakve veze sa egipatskom rasom i Semitskim narodima. Moguće je da su svi ovi novopridošli ljudi pripadali indoevropskoj rasi. Nažalost, ne znamo kojim su jezikom govorili.
Nedostatak informacija, međutim, s obzirom na istoriju, delimično je prikriven velikim brojem arheoloških nalazišta. Zahvaljujući ovim nalazištima imamo sasvim jasnu ideju o dostignućima minojske civilizacije u domenu umetnosti, socijalnog razvoja i ekonomske organizacije.
Uz pomoć arheoloških nalaza možemo podeliti minojski period na manje periode i potperiode:
- rani minojski period (2600-2100 pre n.e.);
- srednji minojski period (2100-1600 pre n.e.);
- kasni minojski period (1600-1100 pre n.e.).
Istoričari su ponudili još jedno razvrstavanje evolucije minojske civilizacije:
- g. pre n.e. – dolazak novih ljudi na Krit koji su doneli znanje o upotrebi i obradi bakra;
- g. pre n.e. – podizanje prvih velikih minojskih palata;
- g. pre n.e. – katastrofa izazvana jakim zemljotresom i obnova nakon nekoliko godina (obnova je bila mnogo luksuznija nego prvobitna gradnja);
- g. pre n.e. – uništenje obnovljenih palata, verovatno kao rezultat ekspolozije vulkana na Santoriniju; to je signaliziralo kraj minojskog sveta (Ahejci su se pojavili nedugo potom);
- g. pre n.e. – zauzimanje Krita od strane dorskih plemena;
Od dorskog do rimskog perioda. Praktično od početka ovog perioda, primećena je velika promena u umetnosti. Izmenio se dizajn na grnčariji, a gvožđe je postalo vodeći metal koji se koristio. Kasnije u tzv. geometrijskom periodu (900-725 p.n.e.), umetnost je cvetala, naročito grnčarija.
Najzad, tokom arhaičnog perioda, novi stil, koji se zvao dedalski, bio je prisutan naročito u grnčariji.
Rimski period. Rimljani su okupirali Krit 68. g. pre n.e. nakon teških bitaka. Krit je postao rimska provincija.
Hrišćanstvo se pojavilo na Kritu sa dolaskom apostola Pavla (63-66 g.).
Prvi vizantijski period. Ovaj period počinje 396. godine kada je car Vizantije bio Teodosije Veliki. Mir je vladao ostrvom mnogo godina sve dok nisu počeli prvi napadi Arabljana oko 650. god.
Arabljanska okupacija. Arabljani su iskoristili unutrašnju krizu u Vizantiji i zauzeli ostrvo 824. godine. Načinili su Heraklion glavnim gradom, ojačali su ga podižući velike zidine oko njega. Ova okupacija je donela teška vremena domaćem stanovništvu. Hrišćani su istrebljivani ili islamizirani, žene i mlađi ljudi su bili prodavani na pijacama robova u Heraklionu i odatle odvođeni na istok.
Drugi vizantijski period. Arabljanska okupacija Krita bila je trn u oku za Vizantince i više puta su pokušavali da ga povrate, ali bez uspeha. Ipak, 961. god. vizantijski vojskovođa Nikeforos Fokas, uspeo je da odnese pobedu i povrati Krit.
Mletačka okupacija. Mleci, nakon rata sa Đenovljanima, pobedili su i postali gospodari ostrva u 1212. god. Ovaj period koji je trajao više od 400 godina, bio je remećen stalnim pobunama lokalnog stanovništva. Ipak, to nije sprečilo pojavu renesanse na ostrvu.
Turska okupacija. Ovo je bio najgori period za Krićane. Turci su prvi put okupirali Hanju 1645. godine, a potom se pomerali ka istoku paleći i rušeći sve pred sobom. Crkve su bile pretvorene u džamije, imovina konfiskovana, žene obeščašćivane, a deca odvođena u janičare. Krićani nisu sedeli skrštenih ruku, već su neprestano organizovali bune, a jedna od najpoznatijih bila je 1770. godine.
Nakon oslobođenja od Turaka, Krit je postala nezavisna republika, a nakon još jedne pobune, Krit se pripojio Grčkoj. Od 1913. godine, Krit je sastavni deo Grčke.
Prefektura Hanja
Najzapadnija prefektura Krita je Hanja. U ovom području se nalaze impozantne Bele planine koje pokrivaju veći deo regije. Ovaj veličanstveni planinski spektakl uzdiže se, sa bujnom vegetacijom i zelenilom, samo nekoliko kilometara od severne obale ostrva da bi dostigao visinu od 2543 m, da bi se zatim polako spuštao sve do Libijskog mora.
Severoistočno se nalazi zaliv Souda, najveća prirodna luka u Grčkoj, zaliv Hanja i dalje ka zapadu zaliv Kisamos sa ogromnim peščanim plažama.
Grad Hanja. Ovaj grad je drugi najnaseljeniji grad na Kritu i glavni grad prefekture Hanja. Nedirnut razvojem turizma, još uvek čudno podseća na dane kada je bio administrativni centar Krita. Glavni deo Hanje je koncentrisan uglavnom u starom gradu koji je smešten oko lepe Mletačke luke. Na ulazu je stari mletački svetionik, a preko puta istorijska tvrđava Firka i pomorski muzej. U Hanji bi trebalo videti Mletačku četvrt Topanas, velike zidine Mletačke tvrđave, izgrađene 1540. godine i Arheološki muzej. Na granici sa novim delom grada se nalazi pijaca.
Svega 6 km od Hanje, nalazi se Akrotiri, a u njemu porodična grobnica Elefteriosa Venizelosa. Odatle se pruža prelep pogled na grad Hanju.
Na 9 km od Hanje, nalazi se raskrsnica koja vodi do plaže Kalatas i plaže Stavros. Na ovoj plaži je sniman film “Grk Zorba”.
Stavros plaža na Kritu. Plaža i malo selo Stavros nalaze se preko puta strme planine Akrotiri. Selo ima dve plaže. Jedna je istočno od mesta, ispod planine, u kružnoj uvali, pa je zaštićena i nema vetra. U ovoj maloj laguni ćete se kupati u tirkiznoj plitkoj vodi i izležavati na sitnom belom pesku.
Severno od mesta se nalazi druga plaža na kojoj ćete pronaći i peskovite i kamenite delove. Ova plaža je manje uređena od prve.
Šta još treba videti na zapadnoj strani Krita i koje plaže treba obići?
Posetioci kažu da najveći utisak na njih ostavlja plaža Elafonisi. Put do plaže je malo naporan i krivudav i vodi kroz planine. Poželjno je da se ponese navigacija.
Ipak, kada se stigne do odredišta, onda se zaboravlja pomalo mučno putovanje. Plaža liči na tropska, rajska ostrva, pesak je sitan i ponegde rozikast, a voda mirna, čista, idealna. Veliki deo ulaza u vodu je plitak tako da je pogodna i za neplivače. Sama okolina plaže nije puno naseljena, a plaža je čista, nije zagađena i zaštićena je planinama i brdima. Na ovoj plaži možete ostati čitav dan. Plaža je toliko lepa da ćete se na njoj odmarati, šetati i plitkoj vodi, fotografisati, itd.
Ako nemate svoj suncobran, na plaži možete iznajmiti i ležaljke i suncobran. Postoji i kafe-bar za osveženje, kao i parking za auto.
Druga plaža jeste Falasarna. Na njoj je voda nešto hladnija nego na plaži Elafonisi i nema plitkih delova, već odmah ulazite u duboku vodu. Plaža je izlovana, daleko od grada, prostrana je i nema gužve. Na plaži postoji restoran i parking. Put od Hanje ili od Retimnija ka ovoj plaži je bez krivina.
Selo Matala i njegova plaža su posebna priča. Uz samu plažu se nalazi brdo sa pećinama i otvorima, gde su nekada živeli pripadnici hipi-komune. Hipika ima i sada, samo što se bave prodajom nakita na plaži. Na samoj plaži se nalazi puno restorana koji imaju prostrane terase sa pogledom na zaliv i more.
Balos plaža je jedna lepa prirodna laguna u kojoj možete uživati u potpuno čistoj vodi, mekanom roze pesku i divnom ambijentu. Na plaži nema prirodnog hlada, niti urbanizovanog dela, pa je potrebno poneti vodu i hranu ukoliko se zadržavate celi dan.
Obavezne ekskurzije dok ste na Kritu
Obavezna ekskurzija dok boravite na Kritu mora biti grad Heraklion i palata Knosos. Najbolje je da uplatite ekskurziju preko lokalne agencije i da imate svog lokalnog vodiča.
Knosos se nalazi na 5 km od Herakliona, a najinteresantnije iskopine su rekonstruisana palata sa svojom okolinom, uključujući tremove i dvorišta, skladišta žita, propileje, Minosov dvor, divno stepenište sa stubovima, mnoštvo soba, prestonu dvoranu, itd. Ovo je palata najstarijeg kraljevstva u Evropi.
Elegantan presto sa visokim naslonom, isklesan u kamenu, još uvek stoji na onom istom mestu na kome je oduvek i bio, okružen freskama i grifonima. Za savremenog čoveka, najveće čudo ove palate je odlično razrađen sanitarni sistem same palate.
Lavirint soba bio je grupisan oko središnjeg dvorišta, na njihovim zidovima blistale su jasno obojene freske, popločani podovi i veoma dobro izvedeni sistemi ventilacije, osvetljenja i odvoda vode.
