Gde se nalazi Jelašnička klisura?
Jelašnička klisura se nalazi na Jelašničkoj reci i predstavlja formaciju koja je deo doline ove reke. Smeštena na zapadnim obroncima Suve planine, ova klisura je nastala usecanjem vodenog toka Jelašničke reke u krečnjačke stene ove planine.
Sa severne strane klisure se nalazi selo Jelašnica, a sa južne selo Čukljenik i pripada području grada Niša, a predstavlja deo opštine Niška Banja.
Od Niša je udaljena oko 14 kilometara na istok, a samo 3 kilometra od Niške Banje. Dužina Ječašničke klisure iznosi oko 2 kilometra, dok je njena širina samo 30 metara. Čini spoj između Niške kotline sa naseljima koji se nalaze u njoj i Bojanine vode koja je smeštena na obroncima Suve planini (severozapadni deo), koja predstavlja zanimljivu turističku destinaciju. 1995. godine Jelašnička klisura je proglašena Parkom prirode I kategorije.
Shodno ovome, ona predstavlja prirodno dobro naše zemlje, koje je od izuzetnog značaja. Zbog ovog statusa, klisura se smatra veoma važnom u očuvanju endemskih i subendemskih biljaka i životinja, koje naseljavaju ovo područje, a takođe je značajna po svojim prirodnim vrednostima.
Karakteristike
Prirodne lepote Jelašničke klisure umnogome upotpunjuju i formacije nastale delovanjem kraške erozije, a to su: potkapine, kaverne i šupljine, prozorci, dolomitski stubovi i čučavci. Među najzanimljivijima su svakako prozorci „Sveti Ilija“ i „Kupina“ koji su, zbog svoje bizarnosti, lepote i veličine vrlo interesantni posetiocima koji reše da posete ovaj kraj.
Potkapine koje se nalaze u klisuri, formirane su u dolomitskom krečnjaku, te su zbog toga podložne raspadanju i poseduju dosta pukotina. Dve potkapine su dobile i ime, a to su „Skrivnica“ i „Latinska crkva“, međutim kako se nalaze na višim delovima klisure, prilično im je teško pristupiti. Pored ovih lepota koje se kriju u stenama klisure, ovde se nalazi i vrlo zanimljiv vodopad koji se zove “Ripaljka“ i čija voda vrlo često, za vreme letnjeg perioda, presuši.
Kako je već rečeno, dužina Jelašničke klisure je 2 kilometra, a njen početak se nalazi kod Čukljenika, dok se klisura završava kod mosta koji je smešten u blizini sela Jelašnica, sa njegove južne strane. S obzirom na njenu širinu (30 metara),razmak između vertikalnih odseka na pojedinim mestima, tačnije u predelu koji se nalazi između Zdravačkog kamena i Grđenica, iznosi samo 7 – 8 metara, što predstavlja prirodnu retkost u Srbiji.
Klisura se nalazi na 580 metara nadmorske visine, što samim tim čini njenu najveću dubinu, a ova tačka je poznata kao Radov kamen ili Radovanski kamen. Na mestu gde je klisura najplića, ona dostiže svega 293 metra nadmorske visine.
Zbog svega navedenog smatra se da je Jelašnička klisura jedna od najlepših i najromantičnijih klisura u jugoistočnom delu Srbije, a takođe neki smatraju da je ova klisura nekada bila jedinstvena, tj razgranata pećina i da je kroz nju proticala Jelašnička reka.
Hidrografija
Kako je Suva planina uglavnom izgrađena od krečnjaka, zbog njegove propustljivosti, Jelašnička klisura je veoma oskudna sa vodom.
Pukotine koje se nalaze u ovom krečnjaku čine da voda ponire do slojeva stena koje su vododržljive. Zbog ovoga su tokovi reka koje formiraju ovu klisuru u potpunosti smešteni u podnožju Suve planine. Jelašnička reka se useca u krečnjak od koga je sačinjena Suva planina.
Dolina reke se nalazi u krečnjačkoj zoni koja je uska i popunjena sedimentima neogenog porekla. Snažna vrela koja se nalaze u Jelašničkoj klisuri, formirana su na mestima gde krečnjak prelazi u vododržljive stene (uglavnom su to crveni peščari). Među većim vrelima su ona u Gornjoj i Donjoj Studeni i njihova izdašnost iznosi od 220 do 340 litara po sekundi.
Voda iz ovih vrela se koristi za svrhe snabdevanja vodom Nišavskog regionalnog podsistema. Kako je voda iz Studene izuzetno visokog kao i proverenog kvaliteta, ona služi da snabdeva vodom za piće Čukljenik, Nišku Banju, Niš, Jelašnicu, kao i Donju i Gornju Studenu. Jelašnička reka predstavlja jednu od najbitnijih rečnih tokova Suve planine i uliva se u reku Nišavu.
Klima
Ovo područje Suve planine zajedno sa Jelašničkom klisurom karakteriše klima umereno-kontinentalnog tipa.
Prosečna temperatura vazduha u toku godine u ovoj klisuri iznosi 11,2 stepena. Temperatura od 21,6 stepeni je najviša prosečna, koja je merena u julu, dok su najniže temperature merene u februaru i u proseku iznose 0,8 stepeni.
Ovo područje karakteriše veliki broj sunčanih dana i malo padavine koje se javljaju tokom jeseni i ona je uglavnom toplija od proleća. Na godišjem nivou, količina padavina koja zadesi područje Niške Banje i samim tim i Jelašničke klisure, kreće se od 500 do 600 milimetara. Najveća količina padavina je u maju, dok ih je najmanje tokom septembra.
Na kišu otpada največa količina padavina, a sneg, koga ovde ima najviše u januaru, prosečno se zadržava oko 50 dana i napada do 26 centimetara visine. Klimu klisure karakteriše više od 2000 sunčanih sati u toku godine i to prvenstveno tokom jula i avgusta, dok ih najmanje ima u decembru i januaru.
Biljni i životinjski svet
Jedna od odlika ove klisure je, pored prirodnih lepota, i bogat biljni i životinjski svet. Što se tiče biljaka koje se ovde nalaze, svrstavaju se u 20 balkanskih, 39 mezijskih i 6 ilirskih endemskih i subendemskih vrsta.
Među njima se naročito ističu dve, koje spadaju u tercijarne balkanse vrste, a to su Srpska ramonda i Natalijina ramonda. Zona kontakta među ovim dvema vrstama, koje, pored toga što su endemske, takođe i reliktne vrste, uspostavljena je samo u Sićevačkoj i Jelašničkoj klisuri.
Ove dve biljne vrste grade globalno značajnu zajednicu na ovim prostorima. One se mogu naći u krečnjačkim pukotinama ove klisure i to najčešće na visinama od 150 do 300 metara. Pored ove dve biljne vrste, Jelašničku klisuru odlikuje i prisustvo jeremička, kadulje, hibridne kupine, divlje kruške, Adamijevog safrana, srpske vijošnice i mnoge druge vrste biljaka.
Područje Jelašničke klisure nastanjuje 11 ptičijih vrsta i svaka od njih se smatra veoma ugroženim na teritoriji Srbije. Pored ptica, u Jelašničkoj klisuri je ustanovljen i veliki broj dnevnih leptira i to 112 različitih vrsta. Zbog ovoga je dolina Jelašničke reke jedna od najbogatijih ovom vrstom insekata u Srbiji. Ugroženost leptira koji se mogu naći u ovoj klisuri, pored njihovih prirodnih neprijatelja (ptice, pčele i drugi insekti), potiče i od upotrebe pesticida koje obližnja sela koriste. U najugroženije leptire klisure, ubraja se Lastin repak, koji je na ovoj listi zbog izuzetne lepote.
Jelašničku klisuru nastanjuje i priličan broj gmizavaca među kojima treba spomenuti šumsku kornjaču, zmije čiji su najbrojniji predstavnici smuk, šarka, poskok, a u Jelašničkoj reci se može naići i na beloušku.
Turizam
Sam geografski položaj Jelašničke klisure, kao i blizina Niša i Niške Banje, čine ovaj kraj privlačnim za ljubitelje alpinizma, planinarenja, netaknute prirode, ali i slikarstva. Mada, pored svega navedenog, turistička ponuda Jelašničke klisure i okoline je nedovoljno razvijena.
Među najznačajnijim i najrazvijenijim turističkim ponudama ovog kraja su đački turiza, izletnički turizam, sportsko – rekreativni turizam, koji obuhvata alpinizam i planinarenje, kulturno – privredne i druge manifestacije. Što se tiče kulturno – istorijskih vrednosti ove klisure, one su delom uvrštene u turističku ponudu.
Treba pomenuti da se u Jelašničkoj klisuri nalaze tragovi antičkih, rimskih, kao i praistorijskih ostataka, koji se mahom nalaze u blizini okolnih sela. Na području klisure pronađeni su ostaci građevina koji su nekada predstavljali crkve Svetog Arhangela Mihaila i Svetog Ilije. Na mestu gde počinje klisura, nalazi se selo Jelašnica, koje datira još iz 1498. godine i po njemu je klisura i dobila ime. Zanimljivo je da su brojna arheološka istraživanja dokazala da je ovo naselje rudarskog tipa postojalo i u doba neolita.
Na području Jelašničke klisure, tj. na njenoj široj teritoriji, postoje uslovi za razvoj ekološkog, seoskog kao i drugih vidova turizma kojima u prilog idu panoramski putevi, biciklističke i pešačke staze, a takođe i mogućnost lova i ribolova, koji pružaju reka i njena okolina.
