Na 18 kilometara udaljenosti od Čačka, usečena između planinskih masiva Ovčar i Kablar, tačnije na mestu gde se spajaju Čačanska i Požeška kotlina, nalazi se dolina u kojoj je smeštena jedna od najlepših klisura Srbije. Dužina ove doline iznosi oko 27 kilometara, a njen početak se nalazi oko jedan kilometar nizvodno od mesta gde se spajaju Moravica i Đetinja, a završava se kod ušća Kamenice u Moravu.
Najizrazitiji i najdublji deo, to jest sama Ovčarsko-kablarska klisura dugačka je oko 16 kilometara, što je gotovo duplo više u odnosu na to kada se meri pravolinijski, a zahvaljujući brojnim meandrima koji se tu nalaze, a pravi ih Zapadna Morava na svom putu kroz klisuru. Klisura je karakteristična upravo po tim meandrima okruženim strmim stenama.
Najdublja tačka klisure, mereno u odnosu na vrh planine Kablar, nalazi se na otprilike 620 metara dubine, dok se, mereno u odnosu na najviši vrh Ovčara, najdublja tačka nalazi na oko 720 metara dubine. Izgradnjom brana, a samim tim i pregrađivanjem Zapadne Morave, nastala su dva veštačka jezera kao i hidrocentrale, Međuvršje i Ovčar banja. Ovčarsko-kablarska klisura je stavljena pod zaštitu države kao predeo izuzetnih odlika prve kategorije.
S obzirom na to da se nalazi na teritoriji opštine Čačak, Turistička organizacija tog grada je nadležna za klisuru. Zbog brojnih manastira koji se nalaze na ovom području, klisura je u narodu poznata i kao „srpska Sveta gora“.
Klisuru karakterišu upečatljivi masivi Ovčara i Kablara, po kojima je i dobila zvanično ime, a njihove impozantne litice, grebeni, stenovite padine i vrhovi svakog posetioca ostavljaju bez daha. Za razliku od Kablara, padine Ovčara su nesto blaže i šumovitije.
Takođe, na ovom prostoru se nalaze i otvori pećina i potkapina. Pored 11 srednjovekovnih manastira, koliko ih ima na ovom području, Ovčarsko-kablarska klisura privlači i ljubitelje banjskog turizma.
Geografske karakteristike
Reljef ovog područja karakterišu erozivni i tektonski oblici, a čitava klisura sa planinama Ovčar i Kablar ima uticaj na klimu, živi svet kao i na hidrografske objekte. Dolina kroz koju protiče Zapadna Morava sastoji se od kotline, jednog suženja, jedne veće klisure i dva tesnaca. Klisura se nalazi na dubini od 550 metara, usečena među krečnjacima i škriljcima iz doba Paleozoika.
Nastanak planinske mase Ovčara i Kablara, koje su se izdizale kao jedna celina, pratilo je usecanje klisure. Pakovraćska presedlina razdvaja planinu Ovčar i planinu Jelicu. Sam vrh Ovčara je karakterističan po crnkastim, crvenkastim i zelenkastim škriljcima, a u tragovima su prisutne i eruptivne stene zelenkaste boje. Preko ovih slojeva nataložili su se beličasti dolomit i modri krečnjak. U pravcu Zapadne Morave padine Ovčara su prilično strme i na taj način stvaraju, zajedno sa Kablarom koji se nalazi naspram, Ovčarsko-kablarsku klisuru.
Strme padine izgrađene od krečnjaka prekrivaju zakržljale šume i oskudna trava. Planina Kablar je sačinjena od krečnjaka, dijabaza, rožnaca i serpentina. Najviši vrh iznosi 885 metara, a proteže se od Ovčara ka severu u pravcu planina Maljen i Suvobor. U podnožju se nalaze pašnjaci, oranice i voćnjaci.
U krečnjačkim stenama Kablara i Ovčara postoje brojni pećinski otvori. Turčinovac je jedna od ovih pećina, a nalazi se na visini od oko 600 metara na litici Kablara. Dužina istraženih kanala ove pećine je oko 60 metara. Vrelska pećina je takođe smeštena u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, sa zapadne strane Ovčara u dolini koju formira Banjska reka, koja predstavlja desnu pritoku Zapadne Morave. Na visini od oko 370 metara, nalazi se ulaz u ovu pećinu, a na samo 3 metra iznad rečnog korita.
Treba pomenuti i druge pećine koje se ovde nalaze, a to su: Čvrkića pećina (smeštena na severnoj strani Kablara), Dragoslavljeva pećina (nalazi se na severnoj padini Kablara), pećina ispod Greda (smeštena u blizini pećine Turčinovac, ispod vrha Kablara), pećina Velike kose (u blizini pećine Turčinovac). Na svom toku duž doline, Zapadna Morava je formirala četiri uklještena meandra, što i predstavlja jednu od najvećih turističkih atrakcija ove klisure.
Klima
Ovom predelima Ovčarsko-kablarske klisure vlada umereno-kontinentalna klima. Geografski položaj, specifičnost reljefa, planine Ovčar i Kablar, kao i činjenica da se u blizini nalazi i planina Jelica, predstavljaju faktore koji utiču na klimu same klisure. Upravo zbog toga, može se desiti da temperatura tokom dana, a i godine, može biti nešto niža u odnosu na temperaturu u okolini.
Visinska razlika između vrhova Ovčara i Kablara i obala Zapadne Morave, koja iznosi oko 700 metara, utiče na temperaturnu razliku koja se javlja između ove dve ove dve geografske tačke. U toku letnjih meseci, temperature su nekada prilično visoke, što ima povoljan uticaj na razvoj rekreativnog turizma, kao i na kupanje, kako u obližnjoj Ovčar Banji, tako i na veštačkim jezerima koji se nalaze u ovoj klisuri. Zahvaljujući reljefu, klisura sprečava pojavu snažnih vetrova.
Hidrologija
Zapadna Morava formira,zajedno sa Južnom Moravom, Veliku Moravu i predstavlja levi krak. Ona nastaje od Đetinje i Moravice, tačnije njihovim spajanjem i dužina ove reke je 210 kilometara. Na svom toku, naizmenično prolazi kroz klisure i doline.
U zavisnosti od vodostaja, širina i dubina Zapadne Morave varira, a dubina u blizini grada iznosi od 0,4 do 2 metra, dok dubina, u virovima koji se nalaze nizvodno od klisure, dostiže i do 6 metara. U delu toka posle Ovčarsko-kablarske klisure, ona se pretvara u ravničarsku reku i ovde je karakterišu virovi, kao i obale koje su šljunkovite i peskovite.
Pojedini delovi ovih obala su, zbog svojih karakteristika, pretvorene u kupališta, tj plaže, pa samim tim privlače veliki broj kupača, rekreativaca i sportskih ribolovaca. Na Zapadnoj Moravi su ovde formirana tri jezera. Njenim pregrađivanjem su napravljena jezera: Ovčarsko, zatim, jezero Parmenac u blizini istoimenog naselja, nedaleko od Čačka, i jezero Međuvršje, smešteno odmah na izlazu iz klisure.
Ova jezera su napravljena kako bi se navodnjavale obradive površine, a prvenstveno zbog korišćenja električne energije. Ove brane su napravljene takođe kako bi umirile brz tok reke. 1951. godine je nastala brana „Ovčar Banja“, dok je brana „Međuvršje“ završena 1954. godine, a njena dužina je 190 metara i visina 30 metara. Ova brana se nalazi kod istoimenog sela. Jezero Međuvršje, kada je vodostaj visok, dostiže dubinu od 23 metra, a dužine je oko 11 kilometara.
Flora i fauna
Kablar odlikuju, pored stenovitih i strmih strana i bogati kompleksi šuma i na njemu se nalaze mnogobrojne biljne vrste, od kojih su neke i reliktne. Ono što karakteriše klisuru, što se tiče biljnog sveta, jesu: crni jasen, sitnolisna i krupnolisna lipa, grab i grabić, hajdučka oputa, ruj, hrast, topola, bukva, klen, lovorolisni jeremičak i mnoge druge.
Što se tiče životinjskog sveta, on je takođe prilično bogat, a najznačajnije vrste faune koje se ovde susreću jesu: šareni daždevnjak, barska kornjača i šumska kornjača, smuk, sivi soko, siva čaplja, suri orao, kuna zlatica i kuna belica, jarebica kamenjarka, jazavac i mnoge druge vrste, od koji su neke veoma retke i ugrožene.
„Srpska Sveta gora“
Kao što je već rečeno, na području Ovčara i Kablara i Ovčarsko-kablarske klisure, nalazi se veliki broj manastira. Njih 11 predstavljaju jednu od najvećih atrakcija ovog kraja, a izuzetno su značajni i u istorijskom pogledu, kao i u pogledu očuvanja nacionalnih vrednosti.
Ovi manastiri su:
Manastir Blagoveštenje – smešten je sa leve strane Zapadne Morave, u podnožju Kablara. Datira iz XVII veka i u sklopu manastirskog kompleksa se nalazi i crkva Blagovesti Presvete Bogorodice. Crkva čuva živopis koji predstavlja jedan od najznačajnijih ostvarenja slikarstva na zidu u Srbiji, u periodu prve polovine XVII veka. Od ikonostasa koji je tu postojao, sačuvano je delo slikara Mitrofona, a to je prestona ikona Bogorodice sa Hristom, koja datira iz 1602. godine.
Manastir Vavedenje – zajedno sa crkvom Vavedenje Presvete Bogorodice, ovaj manastir se nalazi na desnoj strani Zapadne Morave. Kako kaže stara legenda, manastir Vavedenje je podigao veliki župan Stefan Nemanja, zajedno sa svojim sinom Svetim Savom.
Manastir Nikolje – ispod Kablara, na desnoj obali reke, smešten je ovaj manastir. U sklopu se nalazi i crvkva Sv. Nikolje, a prvi podaci o manastiru su iz 1476/1478. godine. Veruje se da je ovaj manastir delo svetogorskih kaluđera koji su se povlačili sa Svete gore, negde tokom XIV veka. U blizini manastira Vavedenje se nalazi i konak koji je napravio knez Miloš Obrenović.
Manastir Jovanje – pripada levoj obali Zapadne Morave i posvećen je Svetom Jovanu Krstitelju, tačnije, njegovom rođenju. Prvi podaci vezani za manastir, datiraju još iz 1536. godine. 1959. godine je stari manastir srušen i tada je i prenet na lokaciju na kojoj se i danas nalazi.
Manastir Preobraženje – prvobitni manastir se nalazio na levoj obali reke, a u spisima se po prvi put pominje 1528/30 godine. Zbog potreba na izgradnji pruge, stari manastir Preobraženje je porušen 1922. godine, a 1938. godine je napravljen novi i danas se nalazi na desnoj obali Zapadne Morave. Uloga ovog manastira je misionarska, što znači da nema imovinu, niti parohiju.
Manastir Sretenje – smešten je kod izvorišta Koronjskog potoka, na zaravni koja se nalazi ispod vrha Ovčara. Datira iz XVII veka, a prvi pisani podaci o manastiru Sretenje se nalaze u rukopisnom jevanđelju koje potiče iz 1571. godine.
Manastir Svete Trojice – podaci o ovom manastiru vode poreklo iz 1594. godine, a neki turski popisi iz 1572. godine, takođe govore o manastiru Svete Trojice. Smešten je na padinama Ovčara, u divljini i na mestu gde vlada tišina, te je pogodan za stalne i duboke molitve. Ovaj manastir je po izgledu najlepši manastir koji se ovde nalazi.
Manastir Uspenje – smešten je sa severne strane Kablara, na njegovim padinama, tj na levoj obali reke. Na osnovu turskih spisa, veruje se da je sagrađen 1536. godine, a u čast Uspenju Presvete Bogorodice. Takođe se veruje da su Turci srušili kulu koja se nekada ovde nalazila, u isto vreme kada su srušili manastir Jovanje.
Manastir Ilinje – ovaj manastir je smešten iznad manastira Blagoveštenje i o njemu nema mnogo podataka koji govore o nastanku ovog manastira. Veruje se da su monasi manastira Blagoveštenje sagradili ovaj manastir. Manastir koji danas postoji je sagrađen 1938. godine, a podignut je na ruševinama nekadašnjeg manastira.
Manastir Sretenje – na zaravni koja se nalazi pod vrhom planine Ovčar, smešten je ovaj manastir, a okružen je prelepom prirodom. Veruje se da je nastao u XVI veku, a nekoliko puta je bio spaljivan i rušen. Vladika Nikifor Maksimović ga je obnovio tek u XIX veku. Samo tri rukopisne knjige su ostale sačuvane u manastiru Sretenje (Minej za mesec jun, Jevanđelje i Bogorodičini kanoni).
Manastir Vaznesenje – nalazi se na severnim obroncima planine Ovčar. Sa sigurnošću se zna da je postojao još u XVI veku, a u doba Velike seobe 1690. godine, veruje se da je kao i mnogi drugi manastiri sa ovog područja, manastir Vaznesenje bio uništen. Početkom XX veka, obnovu manastira je započeo episkop Nikolaj Velimirović.
