Vranjska banja se nalazi na nekih 10ak km udaljenosti od Vranja, a u njenoj neposrednoj blizini se nalaze i planine Besna kobila, Srpska Čuka i Patarija. Sam kompleks Vranjske banje se nalazi na nadmorskoj visini od 400 metara, a s obzirom na to i da je okružena planinama, Vranjska banja je zaštićena sa svih strana od jakih vetrova.
Osim lekovitih voda i lekovitih gasova, teritoriju Vranjske banje karakteriše i bujna priroda, koju brojni posetioci upoređuju sa ekološkom oazom, te ovu banju posećuju i pacijenti, ali i turisti, željni opuštanja i rekreacije.
Kraljevska banja
Vranjska banja je jedna od 8 kraljevskih banja u Srbiji, koje su naziv dobile zahvaljujući brojnim posetama članova vladarskih dinastija, koji su ovde neretko podizali i svoje konake i druge objekte. U grupu kraljevskih banja spadaju Brestovačka banja, Bukovačka banja, Niška banja, Banja Koviljača, Vrnjačka banja, Sokobanja, Ribarska banja i Vranjska banja.
Inače, zahvaljujući Petru I Karađorđeviću, Vranjska banja pripada i Asocijaciji kraljevskih banja Evrope, to jest Udruženju kraljevskih banja Srbije.
Istorija
Brojna arheološka ispitivanja su pokazala da su lekovitost ove vode koristili još ljudi u doba praistorije. Osim delova keramike, na ovoj teritoriji su pronađene i posmrtne urme, a daljim istraživanjima, u kombinaciji sa svime što je već bilo poznato u vezi sa praistorijskim čovekom, došlo se do zaključka da je ovde dolazilo i do brojnih obreda, a da su tadašnji ljudi verovali u magičnost vode koja izvire na ovoj teritoriji, pa i samog mesta.
Nakon praistorijskog čoveka, teritorija današnje Vranjske banje je opčinila i Dardane, Tračane, Ilire, Kelte, Rimljane i Vizantijce, ali se pod svojim sadašnjim imenom prvi put zvanično pominje u zapisima iz 1412. godine, tokom vladavine Osmanlija.
Tadašnji turski sultan, Musa, je bio veoma zaintrigiran ovim delom Srbije i trudio se da je sa svojom vojskom što više pripoji sebi, mada je usputno u velikoj meri i opustošio. Iako je ova teritorija Srbije bila svedok brojnih razaranja od tadašnje turske vlasti, bila je i kasniji svedok oslobođenja od iste, kada je Turke uz pomoć svoje vojske uspeo da porazi jedan od lokalnih vlastelina i feudalaca, davne 1454. godine.
Ipak, od te godine, pa sve do kraja 17. veka, o ovom predelu nema niti ikakvih zapisa, niti materijalnih dokaza. Kao da za Vranjsku banju vreme staje sve do kraja 17. veka, kada se austrijska vojska nastanila u njenoj neposrednoj blizini. Činjenica je da su lekovitosti vode bili svesni svi koji su ikada osvojili ovaj deo Srbije i tu se nastanjivali, pa su čak i od davnina koristili ovu vodu u zdravstvene svrhe.
Ipak, njen pravi potencijal i izgradnja kompleksa je započeta tek u 18. veku, dok je ovaj deo Srbije bio pod upravom Turske, tačnije turskog upravnika Ćor – Mehmed paše. On je na ovoj teritoriji najpre izgradio 2 kupatila, to jest, 2 bazena, u kojima je prikupljana voda sa izvorišta i korišćena u isceliteljske svrhe.
Postojeći hamam je tek naslednik Ćor – Mehmed paše, njegov sin, modernizovao i dogradio, te je postao pristupačniji širim narodnim asama, a prva gostionica na ovim prostorima je otvorena 1860. godine.
Do početka I balkanskog rata, 1912. godine, na teritoriji Vranjske banje je postojalo čak 25 hotela, od kojih je bilo 6 izuzetno krucijalnih građevina – ,,Državni hotel”, ,,Kosovo”, ,,Balkan”, ,,Bosna”, ,,Grand” i ,,Specijalna bolnica”, sa čijom izgradnjom je završeno 1888. godine.
Zahvaljujući značajnoj lekovitosti vode, Vranjsku banju su često posećivali i članovi vladarskih dinastija Karađorđević i Obrenović, koji su i potpomogli razvoju Vranjske banje. Inače, ono što nije toliko poznato širim narodnim masama jeste da se kralj Petar I Karađorđević nalazio baš u Vranjskoj banji, kada je do njega došla vest o početku Prvog svetskog rata.
Voda
Voda koja se koristi u terapijske svrhe u Vranjskoj banji se najpre odlikuje visokim temperaturama, te je voda u bazenima u mnogo navrata i rashlađena. Ipak, činjenica je da je na jednom od izvora izmerena temperatura vode iznosila čak 110 stepeni Celzijusa. Inače, ova voda, , koja varira od 94 do 110 stepeni Celzijusove skale, što je čini i najtoplijom vodom u celoj Evropi, a njen kapacitet iznosi oko 140 litara u sekundi.
Vranjska banja inače crpe vodu iz 10 različitih izvora, koji se lako mogu prepoznati i od strane laika, zbog toga što se sve vreme puše zbog visoke temperature, koja se inače može i testirati, tako što bi se u izvađenu vodu stavilo živo jaje, koje bi se neverovatnom brzinom i skuvalo.
Te visoke temperature i jesu jedna od najbitnijih svojstava vode sa izvorišta u Vranjskoj banji, jer se može koristiti za niz različitih hidroterapijskih procedura, vežbi i podvodnih masaža, jer je već i dobro poznato da se na visokoj temperaturi mišići lakše opuštaju, a kosti postaju elastičnije i savitljivije.
Pored visokih temperatura, veoma bitnu ulogu ima i visoka količina sumpora u vodi. Da budemo precizniji, u vodi sa izvorišta ima 1,9 mg sumpor – vodonika po 1 litru, što je skoro pa duplo više od količine sumpor – vodonika potrebne da bi neka voda imala lekovito i terapeutsko dejstvo. Sumpor se, sam po sebi, veoma lako resorbuje preko kože, pluća i creva, a, s obzirom na to da je najbolji efekat sumpora u kombinaciji sa visokim temperaturama vode i kiselim reakcijama, logično je što je Vranjska banja pun pogodak.
Lečenje
Lečenje u Vranjskoj banji se obavlja u Specijalnoj bolnici za rehabilitaciju ,,Vranjska banja”, vodom iz 10 izvorišta na ovoj teritoriji. Terapije koje se primenjuju mogu biti terapije kupanjem, terapije pićem, ali i lečenje lekovitim blatom.
Svako lečenje, naročito lečenje kupanjem, se obavlja pod strogim nadzorom lekara, naročito zbog visoke temperature ove lekovite vode. Sve terapije ortopedskog i neurološkog tipa se obavljaju uz prethodnu konsultaciju i čestu saradnju lekara iz Vranjske banje sa lekarima iz Zdravstvenog centra Vranje.
Voda iz Vranjske banje se koristi za lečenje različitih zdravstvenih stanja, kao što su:
- Svi oblici reumatizma (Behterevljeva bolest, artroze, spondiloze, mioziti, tenditi, fibroziti, reumatoidni artritis, panikuliti);
- Bolesti organa za varenje
- Neurološka oboljenja, kakva su polineuriti i neuralgije;
- Posttraumatska stanja i stanja posle preloma kostiju ili različitih hirurških intervencija na koštano – zglobnom sistemu;
- Ginekološka oboljenja, kao što su neki oblici zapaljenskog i endokrinog steriliteta, zapaljenja i ovarijalne disfunkcije, koje su dalje propraćene hipoplazijom genitalnih organa i poremećajima ciklusa;
- Kožna oboljenja, poput hroničnih ekcema ili psorijaze;
Sva ova stanja se tretiraju različitim terapijama, koje u nekim slučajevima uključuju i najmodernije tehnološke izume, u zavisnosti od dijagnoze:
- Hidroterapija, koja se, naravno, obavlja u kadama, a temperatura je, u zavisnosti od dijagnoze, podešena manuelno, uz strogi nadzor nekog stručnog lica;
- Termoterapija
- Sonoterapija, odnosno terapija korišćenjem ultrazvučnog aparata;
- Fototerapija, tokom koje se koriste ultraviolentni i infracrveni zraci;
- Laseroterapija
- Magnetoterapija, za koju se koriste nisko – frekventna, visoko – frekventna i ultra visoko – frekventna magnetna polja;
- Elektroterapija, u okviru koje se vrši elektrostimulacija, elektroforeza, galvanizacija, a, kombinovano sa termomineralnim vodama se u terapijske svrhe koriste i četvoroćelijska kupka i galvanska kada;
- Kineziterapija, koja se u Vranjskoj banji može aplicirati i u vidu individualne ili grupne terapije;
- Različite vrste masaža, odnosno biserne kupke, podvodna masaža, vibromasaža i ručna masaža;
- Mikrostruje, koje su jedna od novijih medicinskih postignuća, te je Vranjska banja jedna od retkih na teritoriji Srbije koje koriste ovu vrstu lečenja.
Za lečenje su banju koristili i članovi vladarske dinastije, te se sa sigurnošću zna da ju je Draga Mašin aktivno posećivala od 1901. godine, dok je Kralj Petar I Karađorđević upravo odavde i pošao na front na početku Prvog svetskog rata.
Kraljeva kada
Kraljeva kada je jedna od najpoznatijih atrakcija Vranjske banje, a datira još s početka 20. veka, odnosno za vreme vladavine kralja Petra I Karađorđevića.
Naime, zbog ozbiljnih problema koje je imao sa svojim kostima, kralj Petar I Karađorđević se godinama lečio na različite načine, ali je uvideo da topla voda Vranjske banje ima jedno od najjačih dejstava u ovom pogledu na njega, te je ovde izgrađena i specijalna kada samo za ove prilike, koja i dan danas privlači pažnju brojnih posetilaca.
Smeštaj
Najpoznatiji objekat Vranjske banje je svakako Specijalna bolnica za rehabilitaciju ,,Vranjska banja”, koja pacijentima pruža i smeštaj. Naime, u okviru Specijalne bolnice za rehabilitaciju ,,Vranjska banja” postoji više jednokrevetnih i dvokrevetnih soba, čiji je ukupan kapacitet 120 ležajeva. Svaka soba ima svoje privatno kupatilo i televizijski prijemnik, a u sklopu Specijalne bolnice za rehabilitaciju ,,Vranjska banja” je otvoren i restoran, u kom se služe jela nacionalne kuhinje.
Osim Specijalne bolnice za rehabilitaciju ,,Vranjska banja”, na ovoj teritoriji postoji i veliki broj hotela, a najpoznatiji od njih je hotel Železničar, u kom postoji oko 50 smeštajnih jedinica, koji uključuju i apartmane. Osim toga, mnoga domaćinstva su iskoristila pogodnosti razvoja Vranjske banje, te su iskoristila i kapacitete svojih kuća, u kojima sada izdaju sobe ili, čak, i cele kuće, za potrebe posetilaca.
Manifestacije
Osim za lečenje, rehabilitaciju i relaksaciju, te i pripremu sportista pred velike i manje turnire i slična takmičenja, Vranjska banja je poznata i po više kulturno – umetničkih i modernih atrakcija.
Prva od njih je Banjsko kulturno leto, koje se održava svakog leta – od početka juna do kraja avgusta. Tokom ovog perioda, u Vranjskoj banji je postavljena velika letnja pozornica, na kojoj se smenjuju kulturno – umetnički ansambli iz svih krajeva Srbije, pa i okoline, zatim predstavljanje etno sajma vina i meda, književne večere, izložbe slika i koncerti, a svake godine svi mogu učestvovati i na takmičenju pripreme starinskih narodnih jela i lovačkih specijaliteta.
Druga manifestacija koja se održava na teritoriji Vranjske banje ima tradiciju dugu preko 50 godina i to su Dani karanfila. Ova manifestacija je zapravo svojevrsni izbor za Miss, koji danas ocenjuje stručni žiri, koji odlučuje koja devojka nosi titulu najlepše posetiteljke Vranjske banje, odnosno manifestacije Dani karanfila. Ipak, do pre par godina je ova manifestacija dozvoljavala svim prisutnim posetiocima da glasaju, tako što će davati devojkama karanfile, a ona koja bi odnela najveći buket karanfila bi dobila titulu ,,Karanfil – devojče” te godine.
Poslednjih 8 godina, odnosno od 2010. godine, se na teritoriji Vranjske banje održava i jedna modernija, s obzirom na okolinu i ne baš karakteristična manifestacija, džipijada. Ova manifestacija se održava zahvaljujući Turističkoj organizaciji grada Vranja i podrazumeva okupljanje vlasnika džipova u samom centru Vranjske banje, odakle se dalje vozilima organizovano ide u obilazak banje i planine Besna kobila. Ova manifestacija privlači sve veći broj posetilaca, čime je i postignut cilj Turističke organizacije grada Vranja, koji su je i pokrenuli zarad promovisanja vranjskog kraja, a naročito Vranjske banje.
